colloquia/data/712-naufragium.txt

Titulus: Naufragium
Personæ: Antonius, Adolphus.

|An| Horrenda narras.
Est istuc navigare?
Prohibeat Deus,
ne mihi quidquam unquam tale veniat in mentem.
|Ad| Imo quod hactenus memoravi,
lusus merus est,
præ his quæ nunc audies.
|An| Plus satis malorum audivi:
inhorresco te memorante,
quasi ipse periculo intersim.
|Ad| Imo mihi jucundi sunt acti labores.
Ea nocte quiddam accidit,
quod magna ex parte spem salutis ademit nauclero.
|An| Quid obsecro!
|Ad| Nox erat sublustris,
& in summo malo stabat quidam e nautis in galea,
sic enim vocant,
opinor;
circumspectans,
si quam terram videret:
huic cœpit adsistere sphæra quædam ignea:
id nautis tristissimum ostentum est,
si quando solitarius ignis est;
felix,
cum gemini.
Hos vetustas credidit Castorem & Pollucem.
|An| Quid illis cum nautis,
quorum alter fuit eques,
alter pugil.
|Ad| Sic visum est Poetis.
Nauclerus qui clavo assidebat,
Socie,
inquit,
(nam eo nomine se mutuo compellant nautæ;)
videsne,
quod sodalitium tibi claudat latus?
Video,
respondit ille;
& precor ut sit felix.
Mox globus igneus delapsus per funes,
devolvit sese usque ad nauclerum.
|An| Num ille exanimatus est metu?
|Ad| Nautæ assuevere monstris.
Ibi paullisper commoratus,
volvit se per margines totius navis:
inde per medios foros dilapsus evanuit.
Sub meridiem cœpit magis ac magis incrudescere tempestas.
Vidistine unquam Alpes?
|An| Vidi.
|Ad| Illi montes verrucæ sunt,
si conferantur ad undas maris.
Quoties tollebamur in altum,
licuisset lunam digito contingere:
quoties demittebamur,
videbamur,
dehiscente terra,
*recta ire in Tartara.
|An| O insanos qui se credunt mari!
|Ad| Nautis frustra luctantibus cum tempestate,
tandem nauclerus totus pallens nos adiit.
|An| Is pallor præsagit aliquod magnum malum.
|Ad| Amici,
inquit,
desii esse dominus navis meæ;
vicere venti;
reliquum est ut spem nostram collocemus in Deo,
& quisque se paret ad extrema.
|An| O vere Scythicam concionem!
|Ad| In primis autem,
inquit,
exoneranda est navis;
sic jubet necessitas durum telum:
præstat consulere vitæ,
dispendio rerum,
quam simul cum rebus interire.
Persuasit veritas:
projecta sunt in mare plurima vasa plena preciosis mercibus.
|An| Hoc erat vere jacturam facere.
|Ad| Aderat Italus quidam,
qui legatum egerat apud Regem Scotiæ;
huic erat scrinium plenum vasis argenteis,
anulis,
panno,
ac vestimentis sericis.
|An| Is nolebat decidere cum mari?
|Ad| Non;
sed cupiebat aut perire cum amicis opibus suis,
aut simul cum illis servari.
Itaque refragabatur.
|An| Quid nauclerus?
|Ad| Per nos,
inquit,
liceret tibi cum tuis perire solum:
sed æquum non est,
ut nos omnes tui scrinii caussa periclitemur,
alioqui te una cum scrinio dabimus in mare præcipitem.
|An| Orationem vere nauticam.
|Ad| Sic Italus quoque jacturam fecit,
multa mala precans & superis & inferis,
quod suam vitam elemento tam barbaro credidisset.
|An| Agnosco vocem Italicam.
|Ad| Paullo post venti nihilo mitiores facti nostris muneribus,
rupere funes,
disjecere vela.
|An| O calamitatem!
|Ad| Ibi rursus nos adit nauta.
|An| Concionaturus?

|*| /Recta ire in Tartara/ ] Alludit ad versus Ovidii Trist. Lib.~1. El.~2.
`
Me miserum quanti montes volvuntur aquarum?
Jam jam tacturos sidera summa putes.
Quantæ diducto subsidunt æquore valles?
Jam jam tacturas Tartara nigra putes.
`

|Ad| Salutat:
Amici,
inquit,
tempus hortatur ut unusquisque Deo se commendet,
ac morti se præparet.
Rogatus a quibusdam nauticæ rei non imperitis,
ad quot horas se crederet posse tueri navem,
negavit se posse polliceri quidquam,
sed ultra tres horas non posse.
|An| Hæc concio durior etiam erat priore.
|Ad| Hæc ubi locutus est,
jubet incidi funes omnes,
ac malum usque ad thecam,
cui inseritur,
incidi serra,
ac simul cum antennis devolvi in mare.
|An| Cur hoc?
|Ad| Quoniam sublato aut lacero velo erat oneri,
non usui:
tota spes erat in clavo.
|An| Quid interea vectores?
|Ad| Ibi vidisses miseram rerum faciem:
nautæ canentes,
Salve Regina,
implorabant matrem Virginem,
appellantes eam stellam maris,
reginam cœli,
dominam mundi,
portum salutis,
aliisque multis titulis illi blandientes,
quos nusquam illi tribuunt sacræ literæ.
|An| Quid illi cum mari,
quæ nunquam,
opinor,
navigavit?
|Ad| Olim Venus agebat curam nautarum,
quia nata *credebatur ex mari:
ea quoniam desiit curare,
suffecta est huic matri non virgini,
Virgo mater.
|An| Ludis.
|Ad| Nonnulli procumbentes in tabulas,
adorabant mare,
*quidquid erat olei effundentes in undas,
non aliter illi blandientes,
quam solemus irato principi.
|An| Quid ajebant?
|Ad| O clementissimum mare,
ô generosissimum mare,
ô ditissimum mare,
ô formosissimum mare;
mitesce,
serva,
hujusmodi multa occinebant *surdo mari.
|An| Ridicula superstitio.
Quid alii?
|Ad| Quidam nihil aliud quam vomebant;
plerique vota nuncupabant.
Aderat Anglus quidam,
qui promittebat montes aureos Virgini Walsamgamicæ,
si vivus attigisset terram.
Alii multa promittebant ligno crucis,
quod esset in tali loco;
alii rursum quod esset in tali loco.
Idem factum est de Maria virgine,
quæ regnat in multis locis;
& putant votum irritum,
nisi locum exprimas.
|An| Ridiculum:
quasi divi non habitent in cœlis.
|Ad| Erant qui se promitterent fore Carthusianos.
Erat unus qui polliceretur se aditurum divum Jacobum,
qui habitat Compostellæ,
nudis pedibus & capite,
corpore tantum lorica ferrea tecto,
ad hæc cibo emendicato.
|An| Nemo meminit Christophori?
|Ad| Unum audivi non sine risu,
qui clara voce,
ne non exaudiretur,
polliceretur Christophoro,
qui est Lutetiæ in summo templo,
mons verius quam statua,
cereum tantum,
quantus esset ipse.
Hæc cum vociferans quantum poterat,
identidem inculcaret,
qui forte proximus assistebat illi notus,
cubito tetigit eum,
ac submonuit:
/Vide quid pollicearis:
etiamsi rerum omnium tuarum auctionem facias,
non fueris solvendo./
Tum ille voce jam pressiore,
ne videlicet exaudiret Christophorus:
/Tace/,
inquit,
/fatue;
an credis me ex animi sententia loqui?
Si semel contigero terram,
non daturus sum illi candelam sebaceam./
|An| O crassum ingenium!
suspicor fuisse Batavum.
|Ad| Non;
sed erat Zelandus.
|An| Miror nulli in mentem venisse Paulum Apostolum,
qui ipse olim navigaverit,
& fracta navi *desilierit in terram.
Is enim haud ignarus mali,
*didicit miseris succurrere.
|Ad| Pauli nulla erat mentio.
|An| Precabantur interim?
|Ad| Certatim.
Alius canebat,
/Salve Regina/;
alius,
/Credo in Deum/.
Erant qui peculiares quasdam preculas habebant,
non dissimiles magicis,
adversus pericula.
|An| Ut afflictio facit religiosos!
rebus secundis,
nec Deus,
nec divus quisquam nobis venit in mentem.
Quid tu interea?
Nulli divorum nuncupabas vota?
|Ad| Nequaquam.
|An| Cur ita?
|Ad| Quia non paciscor cum divis.
Quid est enim aliud quam contractus juxta formulam,
/*Do,
si facias/:
aut,
/Faciam,
si facias:
Dabo cereum,
si enatem:
Ibo Romam,
si serves./
|An| At implorabas alicujus divi præsidium?
|Ad| Ne id quidem.
|An| Quam ob rem autem?

|*| /Credebatur ex mari/ ] Vide Theogoniam /Hesiodi/.
Eodem spectat Ausonii carmen:
`
Orta salo, suscepta solo, patre edita cœlo,
Æneadum genitrix hic habito alma Venus.
`

|*| /Quidquid erat olei/ ] Ea natura est olei,
ut lucem adferat,
ac tranquillet omnia,
etiam mare,
quo non aliud elementum implacabilius.
Plin. l.~2. c.~103.

|*| /Surdo mari/ ] Respicit ad proverbium,
/surdo narrare fabulam/.

|*| /Desilierit in terram/ ] De Pauli e mari ejectione in insulam Melitam
legatur cap.~27. Act.~Apost.

|*| /Haud ignarus/ ] Respicit auctor ad Virgilianum illud:
`
Non ignara mali miseris succurrere disco.
`

|*| /Do si facias/ ] Formulæ sunt contractuum,
quos Jureconsulti vocant,
/innominatos/.

|Ad| Quia spaciosum est cœlum.
Si cui divo commendaro meam salutem,
puta sancto Petro,
qui fortasse primus audiet,
quod adstet ostio:
prius quam ille conveniat Deum,
prius quam exponat caussam,
ego jam periero.
|An| Quid igitur faciebas?
|Ad| Recta adibam ipsum patrem,
dicens,
/Pater noster,
qui es in cœlis./
Nemo divorum illo citius audit,
aut libentius donat quod petitur.
|An| Sed interea non reclamabat tibi conscientia?
Non verebaris appellare /Patrem/,
quem tot sceleribus offenderas?
|Ad| Ut ingenue dicam,
deterrebat nonnihil conscientia;
sed mox recipiebam animum,
ita mecum cogitans:
/Nullus est pater tam iratus filio,
quin si videat eum periclitantem in torrente aut lacu,
capillis arreptum ejiciat in ripam./
Inter omneis nullus se tranquillius agebat,
quam mulier quædam,
cui erat infantulus in sinu,
quem lactabat.
|An| Quid illa?
|Ad| Sola nec vociferabatur,
nec flebat,
nec pollicitabatur:
tantum complexa puellum precabatur tacite.
Interea dum navis subinde illideretur vado,
nauclerus metuens ne tota solveretur,
rudentibus eam cinxit a prora & a puppi.
|An| O misera præsidia!
|Ad| Interim exoritur quidam sacrificus senex,
annos natus sexaginta;
nomen erat Adamus:
is abjectis vestibus usque ad indusium,
abjectis etiam ocreis & calceis,
jussit ut omnes itidem pararemus nos ad natandum.
Atque ita stans in medio navis,
concionatus est nobis ex *Gersone quinque veritates de utilitate confitendi;
hortatus omneis ut se quisque præpararet & vitæ & morti.
Aderat & Dominicanus quidam: His confessi sunt qui volebant.
|An| Quid tu?
|Ad| Ego videns omnia plena tumultus,
tacite confessus sum Deo,
damnans apud illum meam injustitiam,
& implorans illius misericordiam.
|An| Quo migraturus,
si sic perisses?
|Ad| Hoc committebam judici Deo.
Neque enim volebam esse mei ipsius judex:
tamen bona quædam spes interim habebat animum meum.
Dum hæc aguntur,
redit ad nos nauta lacrymabundus.
Paret,
inquit,
se quisque;
nam navis non erit nobis usui ad quartam horæ partem.
Jam enim locis aliquot convulsa,
hauriebat mare.
Paullo post nauta renunciat nobis,
se videre procul turrim sacram,
adhortans,
ut divi,
quisquis esset ejus templi præses,
auxilium imploraremus.
Procumbunt omnes,
& orant ignotum divum.
|An| Si nomine compellassetis eum,
fortassis audisset.
|Ad| Erat ignotum.
Interim nauclerus quantum potest,
eo navim dirigit jam laceram,
jam undique combibentem undas;
ac plane dilapsuram,
ni rudentibus fuisset succincta.
|An| Dura rerum conditio.
|Ad| Eo provecti sumus,
ut ejus loci incolæ prospicerent nos periclitantes;
ac procurrentes catervatim in extremum litus,
sublatis togis,
& galeris in lanceas impositis,
invitabant ad sese;
ac jactatis in cœlum brachiis,
significabant se deplorare nostram fortunam.
|An| Exspecto quid evenerit.
|Ad| Jam mare totam navim occuparat,
ut nihilo tutiores essemus futuri in navi,
quam in mari.
|An| Heic ad sacram ancoram confugiendum erat.
|Ad| Imo ad miseram.
Nautæ scapham exonerant aqua,
ac dimittunt in mare.
In hanc omnes sese conantur conjicere,
nautis magno tumultu reclamantibus,
scapham non esse capacem tantæ multitudinis;
arriperet sibi quisque quod posset,
ac nataret.
Res non patiebantur lenta consilia:
alius arripit remum,
alius contum,
alius alveum,
alius situlam,
alius tabulam;
ac suo quisque præsidio nitentes,
committunt se fluctibus.
|An| Quid interim accidit illi mulierculæ,
quæ sola non ejulabat?
|Ad| Illa omnium prima pervenit ad litus.
|An| Qui potuit?
|Ad| Imposueramus eam repandæ tabulæ,
& sic alligaveramus,
ut non facile posset decidere:
dedimus illi tabellam in manum,
qua vice remi uteretur:
ac bene precantes exposuimus in fluctus,
conto protrudentes,
ut abesset a navi,
unde erat periculum:
illa læva tenens infantulum,
dextra remigabat.
|An| O viraginem!
|Ad| Cum jam nihil superesset,
quidam avulsit ligneam statuam Virginis matris,
jam putrem atque excavatam a soricibus;
eamque complexus,
cœpit natare.
|An| Scapha pervenit incolumis?
|Ad| Nulli prius periere.
Porro triginta sese in eam conjecerant.
|An| Quo malo fato id factum est?
|Ad| Prius quam posset se liberare a magna navi,
illius vacillatione subversa est.
|An| O factum male!
Quid tum?
|Ad| Ego,
dum aliis consulo,
pene perieram.
|An| Quo pacto?
|Ad| Quia nihil supererat aptum natationi.
|An| Illic subera fuissent usui.

|*| /Gersone/ ] Est hic ille Joannes Gerso,
Universitatis Parisiensis Cancellarius,
Petri Alliacensis discipulus,
qui Concilio Constantiensi interfuit,
& inter alia librum de utilitate confitendi composuit.
Lugduni in Galliis obiit anno 1429.

|Ad| In eo rerum articulo maluissem vile suber,
quam candelabrum aureum.
Circumspicienti tandem venit in mentem de ima mali parte:
eam quoniam solus eximere non poteram,
adscisco socium:
huic ambo innixi,
committimus nos mari,
sic ut ego dextrum cornu tenerem,
ille lævum.
Dum sic jactamur,
sacrificus,
ille concionator nauticus,
medium injecit se in humeros nostros.
Erat autem ingenti corpore.
Exclamamus,
/Quis ille tertius?
Is perdet nos omneis./
Ille contra placide,
/Sitis,/
inquit,
/bono animo;
sat spacii est.
Deus aderit nobis./
|An| Cur ille tam sero cœpit esse natator?
|Ad| Imo futurus erat in scapha,
una cum Dominicano:
nam omnes hoc honoris illi deferebant;
sed quanquam erant invicem confessi in navi,
tamen obliti nescio quid circumstantiarum,
rursus ibi in ora navis confitentur,
& alter alteri manum imponit:
interim scapha perit:
nam hæc mihi narravit Adamus.
|An| Quid actum est de Dominicano?
|Ad| Is,
ut idem narrabat,
implorata divorum ope,
abjectis vestibus,
nudum se commisit natationi.
|An| Quos divos invocabat?
|Ad| Dominicum,
Thomam,
Vincentium,
& nescio quem Petrum,
sed in primis fidebat Catharinæ Senensi.
|An| Christus illi non veniebat in mentem?
|Ad| Ita narrabat sacrificus.
|An| Melius enatasset,
si non abjecisset sacram cucullam:
ea deposita,
qui potuit illum agnoscere Catharina Senensis?
Sed perge narrare de te.
|Ad| Dum adhuc volveremur juxta navim,
arbitrio fluctuum huc & illuc se volventem,
clavus illisus fregit femur ejus qui tenebat lævum cornu.
Sic ille revulsus est;
sacrificus precatus illi requiem æternam,
successit in locum illius,
adhortans me,
ut magno animo tuerer cornu meum,
ac strenue moverem pedes.
Interim potabamus multum aquæ salsæ.
Adeo Neptunus nobis non balneum tantum salsum,
sed potionem etiam salsam temperarat,
quanquam sacrificus ei rei monstraret remedium.
|An| Quod,
obsecro?
|Ad| Quoties unda nobis occurreret,
ille opposuit occipitium,
ore clauso.
|An| Strenuum senem mihi narras.
|Ad| Ubi jam aliquandiu sic natantes nonnihil promovissemus,
sacrificus,
quoniam erat miræ proceritatis,
Bono,
inquit,
es animo;
sentio vadum.
Ego non ausus tantum sperare felicitatis,
Longius,
inquam,
absumus a litore,
quam ut vadum sperandum sit.
Imo,
inquit,
sentio pedibus terram.
Est,
inquam,
fortassis e scriniis aliquod,
quod huc devolvit mare.
Imo,
inquit,
scalptu digitorum plane sentio terram.
Cum adhuc aliquandiu natassemus,
ac rursus sentiret vadum,
Tu fac,
inquit,
quod tibi videtur factu optimum,
ego tibi cedo malum totum,
& vado me credo;
simulque exspectato fluctuum decessu,
pedibus sequutus est quanto potuit cursu.
Rursus accedentibus undis,
utraque manu complexus utrumque genu,
obnitebatur fluctui,
occultans sese sub undis,
quemadmodum solent mergi & anates:
rursus abeunte fluctu promicabat & currebat.
Ego videns hoc illi succedere,
sum imitatus.
Stabant in arena,
qui porrectis inter se prælongis hastilibus,
fulciebant sese adversus impetum undarum,
viri robusti,
& fluctibus assueti,
sic ut ultimus hastam porrigeret adnatanti.
Ea contacta,
omnibus in litus se recipientibus,
tuto pertrahebatur in siccum.
Hac ope servati sunt aliquot.
|An| Quot?
|Ad| Septem:
verum ex his duo soluti sunt tepore,
admoti igni.
|An| Quot eratis in navi?
|Ad| Quinquaginta octo.
|An| O sævum mare!
saltem decimis fuisset contentum,
quæ sufficiunt sacerdotibus.
Ex tanto numero tam paucos reddidit?
|Ad| Ibi experti sumus incredibilem gentis humanitatem,
omnia nobis mira alacritate suppeditantis,
hospitium,
ignem,
cibum,
vestes,
viaticum.
|An| Quæ gens erat?
|Ad| Hollandica.
|An| Ista nihil humanius,
cum tamen feris nationibus cincta sit.
Non repetes,
opinor,
posthac Neptunum.
|Ad| Non,
nisi mihi Deus ademerit sanam mentem.
|An| Et ego malim audire tales fabulas,
quam experiri.