emacs/etc/tutorials/TUTORIAL.eo

Lernilo pri Emacs.  Vidu finon por kondiæoj pri kopii.
Mallonga lernilo pri Emakso (Emacs). -- La uzokondiæojn vd æe la fino.

Emaksaj ordonoj øenerale uzas aý la STIR-klavon (ofte markitan "Ctrl"
aý "CTL"), aý la META-klavon (ofte markitan "EDIT" aý "Alt").  Prefere
ol plene skribi tion æiufoje, ni uzos la sekvajn mallongigojn:

 C-<signo> signifas "premante la STIR-klavon tajpu la signon <signo>".
           Do, C-f estus: premtenu la STIR-klavon kaj tajpu f.

 M-<signo> signifas "premante la META-klavon (aý EDIT- aý Alt-klavon)
	   tajpu <signo>n.  Se vi havas nek META- nek EDIT- nek
	   Alt-klavon, anstataýe premu kaj malpremu la Esc-klavon kaj
	   poste tajpu <signo>n.  Ni skribas <ESC> por la Esc-klavo.

GRAVA NOTO: por fini la Emaksan seancon, tajpu C-x C-c.  (Du signoj.)
En æi tiu lernilo, la signoj ">>" æe la maldekstra marøeno rekomendas
al vi tuj provi uzi ordonon.  Ekzemple:
<<Blank lines inserted here by startup of help-with-tutorial>>
[Mezo de paøo malplenas pro instruaj kialoj.  La teksto pluas sube.]
>> Nun tajpu C-v (Vidu sekvantan ekranplenon) por vidigi la sekvan
   ekranplenon.  (Procedu: tenante premita la STIR-klavon tajpu v).
   De nun, ripetu æi tion æiun fojon kiam vi finlegos la ekranon.

Notu ke estas dulinia komuna¼o inter la tujsekvaj ekranplenoj; tio
donas kontinuecon por faciligi la legadon.

Antaý æio vi bezonas scii kiel moviøi de loko al loko en la teksto.
Vi jam povas moviøi je unu ekrano antaýen per C-v.  Por moviøi
malantaýen je unu ekrano, tajpu M-v (premu la META-klavon kaj tajpu v,
aý tajpu <ESC>c se vi ne havas META-, EDIT- aý Alt-klavon).

>> Provu tajpi M-v kaj sekve C-v kelkfoje.


* RESUMO
--------

La sekvaj ordonoj servas por foliumi ekranplenojn:

	C-v	Moviøu antaýen je unu ekranpleno
	M-v	Moviøu malantaýen je unu ekranpleno
	C-l     Viþu la ekranon kaj reeligu la tutan tekston, aranøante
		øin æirkaý la kursoro lokita centre de la ekrano.
		(Tiu estas C-L, la stira lo; ne C-1, la stira unu.)

>> Trovu la kursoron, kaj notu øian kuntekston.  Tajpu C-l.  Retrovu
   la kursoron kaj notu ke øi restas en la sama kunteksto.


* BAZAJ RIMEDOJ POR REGI KURSORON
---------------------------------

Foliumi per ekranplenoj estas utila afero, sed kiel oni moviøu al
preciza loko en la teksto sur la ekrano?

Estas kelkaj metodoj por fari tion.  Oni povas uzi la sagoklavojn, sed
pli produktive estas teni la manojn en la normala pozicio kaj uzi la
ordonojn C-p, C-b, C-f, kaj C-n.  Æiu de tiuj ordonoj movas la
kursoron je unu vertikalo aý horizontalo en la koncerna direkto sur la
ekrano.  Æi tiu tabelo montras tiujn kvar ordonojn kaj kien ili movas
la kursoron:

			   Al la antaýa linio, C-p
			   (angle: Previous line)
				   :
				   :
      Antaýen, C-b .... Nuna loko de la kursoro .... Sekven, C-f
   (ang. Backward)		   :		     (ang. Forward)
				   :
			Al la sekva linio, C-n
			  (angle: Next line)

>> Movu la kursoron al la centra linio de la diagramo per C-n aý C-p.
   Tajpu C-l por vidi la tutan diagramon vertikale centrigita sur la
   ekrano.

La literoj estas elektitaj laý la koncernaj anglaj vortoj: P el
"previous", N el "next", B el "backward" kaj F el "forward".  Tiuj
estas la bazaj ordonoj por movi la kursoron, kaj vi uzos ilin æiam, do
utilas al vi lerni ilin nune.

>> Uzu C-n kelkfoje por mallevi la kursoron al æi tiu linio.

>> Uzu C-f por avanci en la linion kaj sekve C-p por movi supren.
   Atentu kion C-p faras kiam la kursoro estas meze de la linio.

Æiu teksta linio finiøas per novlinia signo, kiu disigas øin disde la
sekva linio.  La lasta linio en via dosiero devus havi novlinion æe la
fino (sed Emacs ne postulas øin).

>> Provu uzi C-b æe linikomenco.  Øi devas movi al la fino de la
   antaýa linio.  Tio okazas æar øi movas reen trans la novlinian
   signon.

C-f povas movi trans novlinion analogie kiel C-b

>> Uzu C-b por vidi kie estas la kursoro.
   Poste uzu C-f kelkfoje por reveni æe la linifinon.
   Poste faru unu C-f pli por transiri en la sekvantan linion.

Kiam vi pasas trans la supron aý malsupron de la ekrano, la teksto
transranda þoviøas sur la ekranon.  Tio estas nomata "rulumado".  Øi
ebligas movi la kursoron al specifita loko en la teksto sen perdi øin
(la kursoron) de sur la ekrano.

>> Provu uzi C-n por movi la kursoron de sur la malsupro de la ekrano,
   kaj vidu kio okazas.

Se movado per signoj estas tro malrapida, moviøu per vortoj.  M-f
(Meta-f) movas je unu vorto posten kaj M-b movas je unu vorto reen.

>> Tajpu kelkfoje M-f kaj M-b.

Kiam vi estas meze de vorto, M-f movas al la fino de la vorto.  Kiam
vi estas en intervorta spaco, M-f movas al la fino de la sekva vorto.
M-b faras analogie en la mala direkto.

>> Tajpu M-f kaj M-b kelkfoje, intermiksante kun C-f kaj C-b, por vidi
   la efikon de M-f kaj M-b el diversaj lokoj ene kaj inter vortoj.

Rimarku la analogion inter C-f kaj C-b unuflanke, kaj M-f kaj M-b
aliflanke.  Tre ofte Meta-signoj servas por funkcioj rilataj al unuoj
difinitaj lingve (vortoj, frazoj, alineoj), dum la stiraj C-signoj
funkcias sur elementaj unuoj sendependaj de la enhavo (signopozicioj,
linioj, ktp.).

Tiu analogio validas ankaý por linioj kaj frazoj: C-a kaj C-e movas al
la komenco aý fino de linio, kaj M-a kaj M-e movas al la komenco aý
fino de frazo.

>> Provu kelkajn C-a, poste kelkajn C-e.
   Provu kelkajn M-a, poste kelkajn M-e.

Observu kiel ripetaj C-a faras nenion pli ol unufoje, dum ripetaj M-a
plu movas je unu frazo pluen.  Kvankam la analogio ne estas plena, æiu
ordono kondutas nature.

La loko de la kursoro en la teksto estas nomata "punkto" (angle
"point").  Alidire, la kursoro montras sur la ekrano kie "punkto"
estas en la teksto.

Jen resumo de simplaj ordono por movi la kursoron, inklude la ordonojn
por moviøi per vortoj kaj frazoj:

	C-f	Moviøu sekven je unu signopozicio
	C-b	Moviøu reen je unu signopozicio

	M-f	Moviøu sekven je unu vorto
	M-b	Moviøu antaýen je unu vorto

	C-n	Moviøu en la malsuran linion
	C-p	Moviøu en la suran linion

	C-a	Moviøu al la linikomenco
	C-e	Moviøu al la linifino

	M-a	Moviøu al la komenco de la frazo
	M-e	Moviøu al la fino de la frazo

>> Provu æiujn æi ordonojn, nun po kelkfoje por praktiki.  Ili estas
   la plej ofte uzataj ordonoj.

Du aliaj kursormovaj ordonoj estas M-< (Meta Malpli-ol), kiu movas al
la komenco de la tuta teksto, kaj M-> (Meta Pli-ol), kiu movas al la
fino de la tuta teksto.

Æe la plejmulto de terminaloj, la "<" estas super la komo, do vi devas
uzi la majuskligan klavon por tajpi øin.  Æe tiuj terminaloj vi ankaý
devas uzi la majuskligan klavon por tajpi M-<; sen la majuskliga klavo
rezultus "M-," (Meta-komo).

>> Provu tajpi M-< nune, por moviøi al la komenco de la lernilo.
   Poste uzu C-v multfoje por reveni æi tien.

>> Provu tajpi M-> nune, por moviøi al la fino de la lernilo.
   Poste uzu M-v multfoje por reveni æi tien.

Vi ankaý povas movi la kursoron per la sagoklavoj, se via terminalo
havas ilin.  Ni tamen rekomendas ke vi lernu C-b, C-f, C-n kaj C-p pro
tri kialoj.  Unue, ili funkcias æe æia terminalo.  Due, kiam vi
kutimiøos al Emakso, vi trovos ke tajpi tiujn stirsignojn estas pli
rapida ol tajpi la sagoklavojn (æar vi ne devas formovi viajn manojn
de la normala tajpada pozicio).  Trie, kiam vi kutimiøos uzi tiujn
stirajn ordonojn, vi facile lernos uzi ankaý aliajn kursormovajn
ordonojn.

La plejparto da Emaksaj ordonoj akceptas nombran argumenton; por la
plejparto da ordonoj, øi funkcias kiel ripetilo.  Por indiki al ordono
la nombron de ripetoj, tajpu C-u kaj sekve la ciferojn antaý ol tajpi
la ordonon.  Se vi havas META-klavon (aý EDIT-, aý Alt-klavon), eblas
ankaý alia metodo por doni nombran argumenton: tajpu la ciferojn
premtenante la META-klavon.  Ni rekomendas lerni la metodon de C-u æar
øi funkcias æe æia terminalo.  La nombra argumento ankaý estas nomata
"prefiksa argumento", æar la argumenton oni tajpas antaý la koncerna
ordono.

Ekzemple, C-u 8 C-f movas vin al la oka signo sekvanta.

>> Uzu C-n aý C-p kun nombra argumento por movi la kursoron en apudan
   linion per sola ordono.

La plejparto da ordonoj uzas la nombran argumenton kiel ripetilon, sed
iuj ordonoj øin uzas alicele.  Kelkaj ordonoj (tamen neniu el la
lernitaj) uzas øin kiel indikilon -- la ekzisto de prefiksa argumento,
sendepende de øia valoro, igas la ordonon agi alimaniere.

C-v kaj M-v estas alispeca escepto.  Kiam vi donas al ili argumenton,
ili rulumas la ekranon supren aý suben je tiom da linioj, anstataý je
ekranplenoj.  Ekzemple, C-u 8 C-v rulumas la ekranon je 8 linioj.

>> Tajpu C-u 8 C-v nun.

Æi tio devis rulumi la ekranon je 8 linioj supren.  Se vi deziras
retrorulumi øin suben, vi povas doni argumenton al M-v.

Se vi uzas Emakson sub grafika fenestrosistemo, ekz-e X11 aý
MS-Windows, øi devas havi altan ortograman regionon nomatan rulumskalo
æe la (mal)dekstra flanko de la Emaksa fenestro.  Vi povas rulumi la
tekston klakante per la muso en la rulumskalo.

>> Provu premi la mezan butonon (de la muso) æe la supro de la
   emfazata regiono interne de la rulumskalo.  Tio devus rulumi la
   tekston øis pozicio determinita per tio, kiom alte aý malalte vi
   alklakis.

>> Provu movi la muson supren kaj suben, tenante premita la mezan
   musbutonon.  Vi vidos ke la teksto rulumas supren kaj suben laý
   tio, kiel vi movas la muson.


* SE EMAKSO SVENIS
------------------

Se Emakso æesis respondi al viaj ordonoj, vi povas sendanøere øin
malbloki tajpante C-g.  Vi povas uzi C-g por haltigi ordonon kiu
plenumiøas tro longe.

Vi ankaý povas uzi C-g por forigi nombran argumenton aý la komencon de
ordono kiun vi ne deziras fini.

>> Tajpu C-u 100 por fari nombran argumenton 100, sekve tajpu C-g.
   Nun tajpu C-f.  Øi devas movi je nur unu signo, æar vi forigis la
   argumenton per C-g.

Se vi erare tajpis <ESC> (la eskapklavon), vi povas vin malembarasi de
øi per C-g.


* MALÞALTITAJ ORDONOJ
---------------------

Iuj Emaksaj ordonoj estas malþaltitaj por ke komencantoj ne uzu ilin
akcidente.

Se vi tajpas iun el la malþaltitaj ordonoj, Emakso eligas mesaøon
indikantan la tajpitan ordonon, kaj demandas æu vere vi volas uzi øin.

Se vi intencas uzi la ordonon, tajpu spaceton responde al la demando.
Normale, se vi ne deziras plenumi la malþaltitan ordonon, respondu per
"n".

>> Tajpu C-x C-l (kiu estas malþaltita ordono), kaj tajpu "n" responde
   al la demando.


* FENESTROJ
-----------

En Emakso vi povas havi plurajn fenestrojn montrantajn sian propran
tekston.  Ni klarigos poste kiel uzi plurajn fenestrojn.  Sed nun ni
klarigu kiel forigi nebezonatajn fenestrojn kaj reveni al la simpla
unufenestra redaktado.  Tio estas facila:

	C-x 1	Unu fenestro (t.e., forigu æiujn aliajn fenestrojn)

Tio estas STIR-x kaj poste la cifero 1.  "C-x 1" pligrandigas la
fenestron enhavantan la kursoron, tiel ke øi okupu la tutan ekranon.
Øi malaperigas æiujn aliajn fenestrojn.

>> Movu la kursoron en æi tiun linion kaj tajpu C-u 0 C-l.
>> Tajpu C-h k C-f.
   Vidu kiel æi tiu fenestro malkreskas, dum nova fenestro aperas por
   montri instrukcion pri la C-f ordono.

>> Tajpu C-x 1 kaj vidu la instrukcian fenestron malaperi.

Tiu ordono malsimilas la aliajn ordonojn kiujn vi lernis antaýe æar øi
konsistas el du signoj.  Øin komencas la signo STIR-x.  Ekzistas tuta
serio da ordonoj kiuj komenciøas per STIR-x; multaj el ili koncernas
fenestrojn, dosierojn, bufrojn, kaj rilatajn aferojn.  Tiuj ordonoj
estas du, tri aý kvar signojn longaj.


* ENÞOVO KAJ FORVIÞO
--------------------

Se vi deziras enþovi tekston, simple øin tajpu.  Signojn kiujn oni
povas vidi, ekzemple A, 7, *, ktp, Emakso traktas kiel tekston kaj
enmetas tuj.  Tajpu <Return> (la enigan klavon) por enigi linifinilon.

Por forviþi la ¼us tajpitan signon tajpu <Retroviþu>.  <Retroviþu>
estas tiu klavo de la klavaro, kiun oni ankaý ekster Emakso normale
uzas por forigi la ¼us tajpitan signon.  Kutime øi estas granda klavo
unu aý du vicojn super Return-klavo, kaj eble estas markita per
"Delete", "Del" aý "Backspace".

Se tiu klavo estas markita per "Backspace" (retropaþo), tiam øuste øin
oni uzu por <Retroviþu>.  Se krome estas alia klavo, markita <Delete>,
øi ne estas <Retroviþu>.

Øenerale, <Retroviþu> estas tiu klavo kiu forviþas la signon tuj antaý
la nuna kursorloko.

>> Faru æi tion nun -- tajpu kelkajn signojn, poste forviþu ilin
   tajpante kelkajn <Retroviþu>.  Ne timu difekti æi tiun dosieron; vi
   ne þanøos la originalan lernilon.  Æi tio estas nur ties labora
   kopio por vi.

Kiam linio da teksto iøas pli longa ol la ekrana linio, la teksta
linio transiras sur la sekvan ekranan linion.  Retroklino ("\") -- aý,
en grafika fenestrosistemo, kurba sageto -- en la dekstra marøeno
indikas tian transiron.

>> Enigu tekston øis øi atingos la dekstran marøenon, kaj plu enigu.
   Vi vidos transiron en la sekvan linion.

>> Ripete <Retroviþu> por remallongigi la tekstan linion øis la longo
   de unu ekrana linio denove.  La transiro malaperas.

Vi povas forviþi linifinan signon tiel same kiel iun ajn signon.
Forviþo de linifinilo inter du linioj kunigas ilin en unu linion.  Se
la rezulta kunigita linio estas pli longa ol la ekrana larøo, øi
aperos kun transiro.

>> Movu la kursoron al la komenco de linio kaj tajpu <Retroviþu>.  La
   linio kuniøos kun la ¼usa linio.

>> Tajpu <Return> por reenigi la linifinilon kiun vi ¼us forviþis.

Memoru ke vi povas doni ripetilon al plejparto da Emaksaj ordonoj; tio
koncernas ankaý tekstajn signojn.  Ripetilo æe teksta signo enigas øin
plurfoje.

>> Provu tion nun -- tajpu "C-u 8 *" por enigi "********".

Vi lernis la plej fundamentan metodon por tajpi en Emakso kaj por
korekti erarojn.  Vi povas forviþi per vortoj aý per linioj.  Jen
resumo de forviþaj ordonoj:

	<Retroviþu>     forviþu la signon ¼us antaý la kursoro
	C-d		forviþu la signon tuj post la kursoro

	M-<Retroviþu>   for¼etu la vorton ¼us antaý la kursoro
	M-d		for¼etu la vorton tuj post la kursoro

	C-k		for¼etu de la kursorloko øis la linifino
	M-k		for¼etu de la kursorloko øis la frazfino

Rimarku ke <Retroviþu> kaj C-d rilate al M-<Retroviþu> kaj M-d etendas
la analogion komencitan de C-f kaj M-f (nu, <Retroviþu> ne vere estas
stirsigno, sed ni ne estu tro pedantaj).  C-k kaj M-k iom similas al
C-e kaj M-e, sed rilate al linioj anstataý frazoj.

Vi ankaý povas for¼eti iun ajn parton de la bufro per unu senvaria
metodo.  Moviøu al unu ekstrema¼o de tiu parto, kaj tajpu "C-@" (aý
"C-SPC", "SPC" simbolas spaceton).  Moviøu al la alia ekstrema¼o, kaj
tajpu C-w.  Tio for¼etas la tutan tekston inter la du lokoj.

>> Movu la kursoron al la V æe la komenco de la antaýa alineo.
>> Tajpu C-SPC.  Emakso devas montri mesaøon: "Mark set" ("Markite")
   æe la fundo de la ekrano.
>> Movu la kursoron al la o en "ekstrema¼o", en la dua linio de la
   alineo.
>> Tajpu C-w.  Tio for¼etos la tekston komenciøantan æe la V, kaj
   finiøantan ¼us antaý la o.

La diferenco inter "for¬ETI" kaj "forVIÞI" ion konsistas en tio, ke vi
povas re-enþovi "for¼etitajn" a¼ojn, sed ne "forviþitajn" a¼ojn.
Re-enþovo de for¼etita teksto nomiøas "en¼eto" (angle "yanking").
Øenerale, la ordonoj por forigi multe da teksto øin "for¼etas" (do,
ili ankaý ebligas øin "en¼eti"); male, la ordonoj por forviþi nur unu
signon, aý nur blankajn liniojn kaj spacetojn, ne konservas la
forigitan tekston (kaj oni ne povas øin en¼eti).

>> Movu la kursoron al la komenco de nemalplena linio.  Poste tajpu
   C-k por for¼eti la tekston de tiu linio.
>> Tajpu C-k duafoje.  Vi vidos ke øi for¼etas la linifinilon
   sekvantan tiun linion.

Rimarku ke unuopa C-k for¼etas la enhavon de la linio, kaj dua C-k
for¼etas la linion mem kaj igas la postajn liniojn þoviøi supren.  C-k
traktas nombran argumenton speciale: øi for¼etas tiom da linioj KAJ
ilian enhava¼on.  Æi tio ne estas simpla ripetado.  C-u 2 C-k for¼etas
du liniojn kaj iliajn linifinojn; tajpi C-k dufoje ne farus tion.

Reenigi for¼etitan tekston nomiøas "en¼etado".  Vi povas en¼eti la
for¼etitan tekston aý en la saman lokon de kie øi estis for¼etita, aý
en alian lokon de la redaktata teksto, aý eæ en alian dosieron.  Vi
povas en¼eti la tekston kelkfoje por fari plurajn kopiojn de øi.

Por repreni la laste for¼etitan tekston kaj enigi øin tien kie la
kursoro nune estas, tajpu "C-y" (de la angla vorto "yank").

>> Provu øin: tajpu C-y por en¼eti la tekston.

Atentu ke se vi tujsekve faras plurajn C-k, æiuj for¼etata¼oj
konserviøas kune, por ke oni povu en¼eti æiujn æi liniojn per unu C-y.

>> Faru æi tion nun, tajpu C-k kelkfoje.

Nun, por repreni tiun for¼etitan tekston:

>> Tajpu C-y.  Poste movu la kursoron je kelkaj linioj suben kaj tajpu
   C-y denove.  Nun vi scias kiel kopii iom da teksto.

Kion fari se vi, havante iom da teksto en¼etota, for¼etas ion alian?
C-y en¼etus la pli ¼usan for¼eta¼on.  Sed la antaýa teksto ne estas
perdita.  Vi povas re-en¼eti øin per la ordono M-y.  Farinte C-y por
en¼eti la plej ¼usan for¼eta¼on, tajpu M-y por anstataýigi la
en¼etitan tekston per pli frua for¼eta¼o.  Tajpadu M-y denove, kaj unu
post la alia en¼etiøos pli fruaj for¼eta¼oj.  Trovinte la seræatan
pecon, vi ne bezonas fari ion por konservi øin.  Simple daýrigu vian
redaktadon, kaj lasu la en¼etitan tekston tie kie øi estas.

Se vi uzos M-y sufiæe da fojoj, vi revenos al la komenca loko (la plej
¼usa for¼eta¼o).

>> For¼etu linion, moviøu ien, for¼etu alian linion.
   Poste uzu C-y por en¼eti reen la duan for¼etitan linion.
   Poste uzu M-y kaj la unua for¼etita linio anstataýigos øin.
   Uzu M-y plue kaj rigardu kion vi akiras.  Daýrigu øis la reapero de
   la dua for¼etita linio, kaj poste de kelkaj pli.  Se vi deziras, vi
   povas doni al M-y pozitivajn kaj negativajn argumentojn.


* MALFARADO
-----------

Se vi þanøis la tekston, kaj sekve decidas ke tio estis eraro, vi
povas malfari la þanøon per la "malfaru"-ordono, C-x u (de la angla
"undo").

Normale, C-x u malfaras la þanøojn faritajn per unu ordono; se vi
tujsekve ripetas la ordonon C-x u kelkfoje, æiu ripeto malfaras unu
plian ordonon.

Sed estas du esceptoj: ordonoj kiuj ne þanøas la tekston ne estas
atentataj (tiuj inkludas kursormovajn kaj rulumadajn ordonojn), kaj
memenigaj signoj kutime ariøas en grupojn po øis 20.  (Tio malpliigas
la tajpadojn de C-x u necesajn por malfari tekstenigon.)

>> For¼etu æi-linion per C-k, sekve tajpu C-x u kaj øi devas reaperi.

C-_ estas alternativa malfara ordono; øi funkcias same kiel C-x u, sed
øi estas pli facila por plurfoja tajpado sinsekva.  La malavantaøo de
C-_ estas ke iuj klavaroj malhavas evidentan metodon por tajpi øin.
Tial ni provizas ankaý C-x u.  Æe iu klavaroj vi povas ricevi C-_
tajpante / dum vi premtenas STIR-klavon.

Nombra argumento æe C-_ aý C-x u agas kiel ripetilo.

Vi povas malfari forviþon de teksto egale bone kiel vi povas malfari
for¼eton de teksto.  La diferenco inter forviþo kaj for¼eto koncernas
la eblon en¼eti per C-y; øi ne ekzistas por malfaro.


*  DOSIEROJ
-----------

Por persistigi la redaktatan tekston, necesas meti øin en dosieron.
Alie, øi pereos kiam via Emaksa procezo finiøos.  Por meti vian
tekston en dosieron, necesas "trovi" la dosieron antaý ol enigi la
tekston.  (Tio ankaý estas nomata "viziti" la dosieron; angle "find,
visit a file".)

Trovi dosieron signifas ke vi igas la enhavon de la dosiero atingebla
per Emakso.  Plurrilate, øi estas kvazaý vi redaktus la dosieron mem.
Tamen, la þanøoj kiujn vi faras per Emakso ne persistiøas øis kiam vi
"konservos" (angle "save") la dosieron.  Vi povas konservi la dosieron
por ne lasi duonþanøitan dosieron æe la sistemo kiam vi ne deziras
tion.  Eæ kiam vi konservas, Emakso lasas la originalan dosieron sub
þanøita nomo por la eventualo ke vi poste decidos ke viaj þanøoj estis
eraraj.

Se vi rigardos apud la fundon de la ekrano vi vidos linion kiun
komencas kaj finas strekoj; komence "--:-- TUTORIAL.eo" aý io simila.
Tiu parto de la ekrano normale montras la nomon de la vizitata
dosiero.  Øuste nun, vi vizitas dosieron nomatan "TUTORIAL.eo" kiu
estas via propra kopio de la Emaksa lernilo.  Kiam vi trovas dosieron
per Emakso, la nomo de tiu dosiero aperas æe tiu sama loko.

Unu aparta¼o de la dosiertrova ordono estas, ke vi devas indiki kiun
dosiernomon vi deziras.  Ni diras ke la ordono "legas argumenton de la
terminalo" (æi-okaze la argumento estas la dosiernomo).  Post kiam vi
tajpis la ordonon

	C-x C-f   Trovu dosieron

Emakso petas ke vi tajpu la dosiernomon.  La dosiernomo kiun vi tajpas
aperas sur la plej malsupra linio de la ekrano.  Tiu linio estas
nomata "la bufreto" (angle "minibuffer") kiam øi estas uzata por tia
speco de enigado.  Vi povas uzi ordinarajn Emaksajn redaktajn ordonojn
por redakti la dosiernomon.

Dum vi enigas la dosiernomon (aý iun ajn bufretan enigon), vi povas
aboli la ordonon per C-g.

>> Tajpu C-x C-f, kaj sekve C-g.  Æi tio abolas la bufreton, kaj ankaý
   abolas la ordonon "C-x C-f" kiu uzis la bufreton.  Do vi ne trovis
   dosieron.

Fininte enigi la dosiernomon, tajpu <Return>.  Tiam eklaboros la
ordono C-x C-f, kaj trovos la dosieron kiun vi elektis.  La bufreto
malaperos kiam la C-x C-f ordono finiøos.

Post eta tempo la enhavo de la dosiero aperas sur la ekrano, kaj vi
povas redakti la enhavon.  Kiam vi deziras persistigi viajn þanøojn,
tajpu la ordonon

	C-x C-s   konServu (angle "save") la dosieron

Tio kopias la tekston el interne de Emakso en la dosieron.  Æe la unua
konservado, Emakso renomas la originalan dosieron per nova nomo por ke
øi ne perdiøu.  La nova nomo estas farata per aldono de "~" al la fino
de la originala dosiernomo.

Fininte la konservadon, Emakso montras la nomon de la dosiero
skribita.  Konservu sufiæe ofte, por ne perdi multe da laboro se la
sistemo paneos.

>> Tajpu C-x C-s, por konservi vian kopion de la lernilo.
   Emakso devas montri la mesaøon "Wrote ...TUTORIAL.eo" (Skribis
   ...TUTORIAL.eo) æe la fundo de la ekrano.

Vi povas trovi ekzistantan dosieron, por vidigi aý redakti øin.  Vi
ankaý povas trovi dosieron kiu ankoraý ne ekzistas.  Æi tio estas la
maniero por krei dosieron per Emakso: trovu la dosieron, komence
malplenan, kaj sekve ekenigu la tekston por la dosiero.  Kiam vi petos
"konservi" la dosieron, Emakso vere kreos la dosieron kun la teksto
kiun vi enigis.  De tiam vi povos opinii ke vi redaktas jam
ekzistantan dosieron.


* BUFROJ
--------

Se vi trovas duan dosieron per C-x C-f, la unua dosiero restas interne
de Emakso.  Vi povas reiri al øi retrovante øin denove per C-x C-f.
Tio ebligas al vi meti plurajn dosierojn en Emakson.

>> Kreu dosieron nomatan "umo" tajpante "C-x C-f umo <Return>".
   Poste enigu iom da teksto, redaktu øin, kaj konservu "umo"n
   tajpante "C-x C-s".
   Fine, tajpu "C-x C-f TUTORIAL.eo <Return>" por reveni al la
   lernilo.

Emakso tenas la tekston de æiu dosiero en objekto nomata "bufro".
Trovo de dosiero kreas novan bufron interne de Emakso.  Por vidi
liston de la bufroj kiuj nune ekzistas en via Emakso-procezo, tajpu

	C-x C-b   Listigu bufrojn

>> Provu C-x C-b nun.

Vi vidas, ke æiu bufro havas nomon, kaj ke øi ankaý eble havas
dosiernomon por la dosiero kies enhavon øi tenas.  ÆIU teksto kiun vi
vidas en Emaksa fenestro estas æiam parto de iu bufro.

>> Tajpu C-x 1 por forigi la liston de bufroj.

Se vi havas plurajn bufrojn, je æiu momento nur nur unu el ili estas
"la kuranta": tiu, kiun vi redaktas.  Se vi volas redakti alian
bufron, vi bezonas "transiri" en øin.  Se la celata bufro respondas al
dosiero, vi povas transiri per vizito al øi: C-x C-f ...  Sed estas
pli facila metodo: uzi la ordonon "C-x b", donante al øi la nomon de
la celata bufro.

>> Tajpu "C-x b umo <Return>" por transiri en la bufron "umo",
   entenantan la tekston de la dosiero "umo".
   Poste tajpu "C-x b TUTORIAL.eo <Return>" por reveni en la lernilon.

Plej ofte, la bufronomo estas egala al la nomo de øia dosiero (sen la
dosiera parto).  Tamen, ne æiam tio estas vera.  La listo de bufroj
farita per "C-x C-b" æiam vidigas al vi la nomojn de æiuj bufroj.

ÆIU teksto kiun vi vidas en Emaksa fenestro estas æiam parto de iu
bufro.  Tamen iuj bufroj ne respondas al dosieroj.  Ekzemple, la bufro
nomata "*Buffer List*" (Listo de Bufroj) ne havas dosieron.  Øi estas
la bufro enhavanta la liston de bufroj faritaj per la ordono C-x C-b.
Ankaý la bufro "*Messages*" respondas al neniu dosiero; øi entenas la
mesaøojn aperintajn en la funda linio dum la Emaksa seanco.

>> Tajpu "C-x b *Messages* <Return>" por vidigi la bufron de mesaøoj.
   Poste tajpu "C-x b TUTORIAL.eo <Return>" por reveni en la lernilon.

Se vi þanøas la tekston de unu dosiero, kaj sekve trovas alian
dosieron, æi tio ne konservas la unuan dosieron.  Øiaj þanøoj restas
interne de Emakso, en la bufro de tiu dosiero.  La kreado aý redaktado
de la bufro de la dua dosiero ne efikas la bufron de la unua dosiero.
Æi tio estas utilega, sed øi ankaý signifas ke vi bezonas oportunan
metodon por konservi la bufron de la unua dosiero.  Estas øena devi
revenadi en øin per C-x C-f nur por konservi øin per C-x C-s.  Tial ni
havas

	C-x s     Konservu iom da bufroj.

C-x s demandas vin pri æiu þanøita bufro kiun vi ne konservis.  Øi
demandas vin, pri æiu tia bufro, æu konservi la bufron.

>> Enigu linion da teksto, kaj sekve tajpu C-x s.
   Emakso devas demandi vin æu øi konservu la bufron "TUTORIAL.eo".
   Jesu tajpante "y" (de la angla "yes").


* ETENDI LA ORDONARON
---------------------

Ekzistas multege pli da Emaksaj ordonoj ol eblas meti sur æiuj el la
stiraj kaj meta-aj signoj.  Emakso solvas tiun problemon per la
X-ordonoj (de la angla eXtend, "etendo").  Estas du specoj da ili:

	C-x     Signa etendo.  Sekvata de unu signo.
	M-x	Nomhava ordona etendo.  Sekvata de plena nomo.

Æi tiuj estas la ordonoj ja utilaj, sed malpli oftaj ol la ordonoj
kiujn vi jam lernis.  Vi jam vidis du el ili: la dosierajn ordonojn
C-x C-f por "trovi" kaj C-x C-s por "konservi".  Alia ekzemplo estas
la ordono por fini Emaksan seancon -- la ordono C-x C-c.  (Ne timu
perdi faritajn þanøojn; C-x C-c proponas konservi æiun þanøitan
dosieron antaý ol æesigi Emakson.)

C-z estas la ordono por eliri Emakso *provizore* -- tiel ke vi povas
reveni en la saman Emaksan seancon poste.

Sur sistemoj kiuj permesas øin, C-z "provizore æesigas" Emakson; t.e.
øi revenas en la þelon sed ne detruas Emakson.  Je la plej komunaj
þeloj, vi povas reaktivigi Emakson per la ordono "fg" (de la angla
"foreground") aý per "%emacs".

Sur sistemoj kiuj ne permesas provizoran æesigon, C-z kreas sub-þelon
sub Emakso por doni al vi þancon lanæi aliajn programojn kaj reiri al
Emakso poste; øi ne vere "eliras" el Emakso.  Æi-okaze, la þela ordono
"exit" (eliru) estas la kutima maniero reiri al Emakso de la sub-þelo.

La ordonon C-x C-c uzu por adiaýi.  Øi estas ankaý la ordono uzenda
por eliri Emakson lanæitan per retpoþta programo aý alia simila
utila¼o, æar tiuj eble ne scias kiel trakti provizoran æesigon de
Emakso.  Tamen, ordinare, se vi ne estas tuj adiaýonta, preferindas
provizore æesigi Emakson per C-z anstataý eliri Emakson.

Ekzistas multe da ordonoj C-x.  Jen listo de tiuj kiujn vi jam konas:

	C-x C-f		Trovu dosieron.
	C-x C-s		Konservu dosieron.
	C-x C-b		Listigu bufrojn.
	C-x C-c		Æesigu Emakson.
	C-x 1		Forigu æiujn fenestrojn krom unu.
	C-x u		Malfaru.

Nomhavajn etenditajn ordonojn oni uzas eæ malpli ofte, aý uzas ilin
nur en kelkaj reøimoj.  Ekzemplo estas la ordono "replace-string"
(anstataýigu-æenon), kiu anstataýigas unu æenon je alia tutbufre.
Kiam vi tajpas M-x, Emakso demandas de vi æe la fundo de la ekrano la
nomon de la ordono; æi-okaze, "replace-string".  Simple tajpu
"repl s<TAB>" kaj Emakso kompletigos la nomon.  Finu la ordonnomon
per <Return>.

La ordono replace-string postulas du argumentojn -- la anstataýigOTan
kaj la anstataýigONTan æenojn.  Æiun argumenton finu per <Return>.

>> Movu la kursoron al la blanka linio du liniojn sub æi tiu.
   Poste tajpu "M-x repl s<Return>linio<Return>peco<Return>".

   Rimarku kiel tiu æi linio þanøiøis: vi anstataýigis la vorton
   l-i-n-i-o per "peco" kie ajn øi aperis, de post la komenca loko de
   la kursoro.


* AÝTOMATA KONSERVADO
---------------------

Kiam vi faris þanøojn en dosiero, sed ankoraý ne konservis ilin, ili
povus perdiøi se via komputilo paneos.  Por protekti vin de tio,
Emakso periode "aýtokonservas" æiujn dosierojn kiun vi redaktas.  La
nomo de aýtokonservita dosiero havas la signon "#" komence kaj fine;
ekzemple, se via dosiero estas nomata "hello.c", øia aýtokonservita
dosiero nomiøos "#hello.c#".  Kiam vi konservos la dosieron
normalmaniere, Emakso malkreos øian aýtokonservitan dosieron.

Por reakiri vian aýtokonservitajn redakta¼ojn post paneo,
normalmaniere "trovu" la dosieron (per la nomo de la dosiero kiun vi
redaktis, ne per la nomo de la aýtokonservita dosiero) kaj poste tajpu
"yes<Return>" por konfirmi ke vi volas uzi la aýtomate konservitan
datumon.


* E¦A AREO
----------

Se vi tajpas plursignan ordonon malrapide, Emakso montras øin al vi æe
la fundo de la ekrano en areo nomata la "e¶a areo".  La e¶a areo
enhavas la plej malsupran linion de la ekrano.


* REØIMLINIO
-------------

La linio tuj super la e¶a areo estas nomata la "reøimlinio".  La
reøimlinio montras ion similan al æi tio:

--:**  TUTORIAL.eo    63% L749    (Fundamental)-----------------------

Tiu linio donas al vi utilan informon pri la stato de Emakso kaj la
redaktata teksto.

Vi jam scias kion signifas la dosiernomo -- øi estas la dosiero kiun
vi trovis.  -NN%-- montras vian nunan lokon en la teksto; øi signifas
ke NN elcentoj de la teksto estas supren de la supro de la ekrano.  Se
la supro de la dosiero estas sur la ekrano, øi montras --Top--
anstataý -- 0%--.  Se la malsupro de la teksto estas sur la ekrano, øi
montras --Bot--.  Se vi rigardas tekston tiom malgrandan ke æiom da øi
aperas en la ekrano, la reøimlinio montras --All--.

La L kun ciferoj indikas la pozicion alimaniere: ili indikas la
kurantan lininumeron de "punkto".

La steloj æe la komenco signifas ke vi þanøis la tekston.  Antaý la
þanøoj, kiam vi ekvizitas aý konservis dosieron, en tiu parto de la
reøimlinio estas neniaj steloj, nur strekoj.

La enkrampa parto de la reøimlinio montras al vi kiujn redaktadajn
reøimojn vi uzas.  La defaýlta reøimo estas "Fundamental" (fundamenta)
kiun vi uzas nun.  Øi estas ekzemplo pri "æefreøimo".

Emakso havas multajn diversajn reøimojn.  Iuj el ili estas por redakti
diversajn lingvojn kajaý specojn de teksto, ekzemple Lisp-reøimo,
Teksta-reøimo, ktp.  Æiam unu kaj nur unu æefreøimo estas aktiva, kaj
øia nomo æiam aperas en la reøimlinio øuste kie "Fundamental" estas
nun.

Æiu æefreøimo igas iujn ordonojn agi malsame.  Ekzemple, estas ordonoj
por krei komentojn en programo, kaj æar æiu programlingvo havas
malsaman ideon pri tio, kiel komento aspektu, æiu æefreøimo devas
enigi komentojn malsame.  Æiu æefreøimo estas la nomo de etenda
ordono, per kiu vi povas þalti tiun reøimon.  Ekzemple,
"M-x fundamental-mode" estas ordono por þalti la Fundamentan reøimon.

Se vi redaktos tekston (esperantan, anglan ktp), ekzemple æi tiun
dosieron, al vi eble konvenos Teksta-reøimo.

>> Tajpu M-x text-mode<Return>.

Ne maltrankviliøu, la Emaksaj ordonoj kiujn vi jam lernis malmulte
þanøiøas.  Sed vi povas observi ke M-f kaj M-b nun traktas apostrofojn
kial parton de vortoj.  Antaýe, en Fundamenta reøimo, M-f kaj M-b
traktis apostrofojn kiel vortajn disigilojn.

Æefreøimoj kutime faras tiajn subtilajn þanøojn: la plejmulto da
ordonoj faras "la saman taskon" en æiu æefreøimo, sed ili funkcias
iomete malsame.

Por vidi dokumentaron pri via nuna æefreøimo, tajpu C-h m.

>> Per kelkaj C-u C-v loku æi tiun linion æe la supro de la ekrano.
>> Tajpu C-h m, por vidi kiel la Teksta reøimo diferencas disde la
   Fundamenta reøimo.
>> Tajpu C-x 1 por forigi la dokumentaron for de la ekrano.

Æefreøimojn oni nomas æefaj æar ekzistas ankaý "kromreøimoj".
Kromreøimoj ne estas alternativoj kontraý la æefreøimoj, nur negravaj
modifoj al ili.  Æiun kromreøimon oni povas þalti aý malþalti,
sendepende de æiuj aliaj kromreøimoj, kaj sendepende de la æefreøimo.
Do vi povas uzi neniom da kromreøimoj, aý unu kromreøimon, aý ian ajn
kombina¼on de kelkaj kromreøimoj.

Unu utilega kromreøimo, precipe por redakti homlingvan tekston
(esperantan, anglan ktp), estas la reøimo de Aýtomata Linifaldo (Auto
Fill mode).  Kiam øi estas þaltita, Emakso aýtomate rompas la linion
inter vortoj æiufoje kiam la enigata tekstolinio iøas tro larøa.

Por þalti la reøimon de Aýtomata Linifaldo tajpu
"M-x auto fill mode<Return>".  Kiam la reøimo estas þaltita, vi povas
malþalti øin denove tajpante "M-x auto fill mode<Return>".  Se la
reøimo estas malþaltita, tiu ordono þaltas øin, kaj se øi estas
þaltita, tiu ordono malþaltas øin.  Ni diras ke la ordono "transþaltas
la reøimon".

>> Tajpu "M-x auto file mode<Return>".  Poste enigi linion el "asdf ",
   ripete, øis vi vidos øin dividita en du liniojn.  Vi devas enigi
   spacetojn inter "asdf", æar la Aýtomata Linifaldo rompas liniojn
   nur æe spacetoj.

Normale la marøeno estas post 70 signoj, sed vi povas þanøi tion per
la ordono C-x f.  Vi devus doni la marøenon kiu vi deziras por nombra
argumento.

>> Tajpu C-x f kun la argumento 20.  (C-u 2 0 C-x f).
   Tajpu ia tekston kaj rigardu kiel Emakso faldas liniojn po 20
   signoj.  Refiksu la marøenon al 70 per C-x f.

Se vi faras þanøojn meze de alineo, la Aýtomata Linifalda reøimo ne
refaldas øin por vi.
Por rearanøi la alineon, tajpu M-q (Meta-q) dum la kursoro estas
interne de la alineo.

>> Movu la kursoron en la antaýan alineon kaj tajpu M-q.


* SERÆADO
---------

Emakso povas seræi aperojn de æenoj (tiuj estas aroj da apudaj signoj
aý vortoj), aý antaýen tra la teksto, aý malantaýen.  Seræi æenon
estas kursormova ordono; øi movas la kursoron al la sekvanta loko kie
la æeno aperas.

La Emaksa seræa ordono diferencas de la seræaj ordonoj de la plimulto
da redaktiloj per tio, ke øi estas "dumtajpa".  Tio signifas ke la
seræo okazas dum vi tajpas la æenon por priseræi.

La ordono por komenci seræon estas C-s por la seræo antaýen, kaj C-r
por la seræo malantaýen.  SED ATENDU!  Ankoraý ne provu ilin nun.

Kiam vi tajpos C-s, vi vidos la æenon "I-search" aperi invite en la
e¶a areo.  Æi tio informas vin, ke Emakso estas en la dumtajpa seræo,
atendante ke vi tajpu la æenon kies aperon vi deziras trovi.  <Return>
finas seræon.

>> Nun tajpu C-s por komenci seræon.  MALRAPIDE, unuliterope, tajpu la
   vorton "kursoro", paýzante post æiu tajpita signo por vidi, kio
   okazas al la kursoro.
   Nun vi estas seræinta por "kursoro", unufoje.
>> Tajpu C-s denove, por seræi la sekvan aperon de "kursoro".
>> Nun tajpu <Backspace> kvarfoje kaj rigardu kiamaniere la kursoro
   moviøas.
>> Tajpu <Return> por fini la seræon.

Æu vi vidis, kio okazis?  Emakso, en dumtajpa seræo, penas iri al la
apero de la æeno kiun vi jam tajpis.  Por iri al la sekvanta apero de
"kursoro" nur tajpu C-s denove.  Se nenia ajn apero ekzistas, Emakso
pepas kaj informas vin ke la seræo æi-foje "malsukcesis".  Ankaý C-g
finus la seræon.

RIMARKU: Æe iuj sistemoj, C-s senmovigas la ekranon kaj vi vidos ne
plu da eligo de Emakso.  Æi tio indikas ke operaciuma "trajto" nomata
"fluregulado" interkaptis la C-s kaj ne permesas al øi trapasi al
Emakso.  Por removebligi la ekranon, tajpu C-q.  Konsultu la sekcion
"Spontaneous Entry to Incremental Search" en la Emaksa manlibro por
konsilo pri tio, kiel trakti æi tiun "trajton".

Se, meze de dumtajpa seræo, vi tajpos <Retroviþu>, vi rimarkos ke la
lasta signo en la seræata æeno forviþiøas, kaj la seræo retroiras al
la ¼usa loko de la seræo.  Ekzemple, supozu ke vi tajpis "k", por
seræi la unuan aperon de "k".  Nun se vi tajpus "u, la kursoro moviøus
al la unua apero de "ku".  Nun tajpu <Retroviþu>.  Æi tio forigos la
"u" de el la seræata æeno, kaj la kursoro moviøos reen al la unua
apero de "k".

Se, meze de dumtajpa seræo, vi tajpos STIRan aý META-signon
(esceptante kelkajn signojn, specialajn en la seræo, ekzemple C-s kaj
C-r), la seræo iøos finita.

La C-s komencas seræon kiu celas iun ajn aperon de la seræata æeno
POST la nuna kursorloko.  Se vi deziras seræi ion supre en la teksto,
tajpu C-r anstataýe.  Æio dirita pri C-s validas pri C-r, krom ke la
direkto de la seræo estas inversa.


* MULTAJ FENESTROJ
------------------

Unu el la agrablaj trajtoj de Emakso estas ke vi povas havi plurajn
fenestrojn sur la ekrano samtempe.

>> Movu la kursoron al tiu æi linio kaj tajpu "C-u 0 C-l" (kun Stira
   lo, ne Stira unu).

>> Nun tajpu "C-x 2", kio fendos la ekranon en du fenestrojn.
   Ambaý fenestroj vidigas æi tiun lernilon.  La kursoro restas en la
   supra fenestro.

>> Tajpu C-M-v por rulumi la malsupran fenestron
   (Se vi ne havas veran Meta-klavon, tajpu Esc C-v.)

>> Tajpu "C-x o" ("o" de la angla vorto "other", "alia") por movi la
   kursoron en la malsupran fenestron.
>> Uzu C-v kaj M-v en la malsupra fenestro por rulumi øin.
   Daýrigu legi æi tiun instrukcion en la supra fenestro.

>> Tajpu C-x o denove por movi la kursoron reen en la supran fenestron.
   La kursoro en la supra fenestro estas øuste kie øi estis antaýe.

Vi povas plu uzi C-x o por moviøi inter fenestroj.  Æiu fenestro havas
sian propran kursorlokon, sed nur unu fenestro ja montras la kursoron.
Æiuj el la ordinaraj redaktaj ordonoj apartenas al la fenestro kiu
enhavas la kursoron.  Ni nomas tiun la "elektita fenestro".

La ordono C-M-v estas utilega kiam vi redaktas tekston en unu fenestro
kaj uzas la alian fenestron nur por konsulti.  Tiel vi æiam povas havi
la kursoron en la fenestro kie vi redaktas, kaj laýbezone rulumi tra
la alia fenestro per C-M-v.

C-M-v estas ekzemplo de STIR-META-signo.  Se vi havas veran
META-klavon, vi povas tajpi C-M-v premante ambaý STIR kaj META, kaj
tajpante v.  Ne gravas, æu STIR aý META "venas unue," æar ili ambaý
funkcias kiel modifiloj de la signo kiun vi tajpas.

Se vi ne havas veran META-klavon, kaj uzas <ESC> anstataýe, la ordo
gravas: vi devas tajpi <ESC> kaj poste C-v, æar "C-ESC v" ne funkcias.
Tiel estas æar <ESC> estas ne modifilo, sed memstara signo.

>> Tajpu "C-x 1" (en la supra fenestro) por forigi la malsupran
   fenestron.

(Se vi tajpus C-x 1 en la malsupra fenestro, tio forigus la supran.
Pensu pri tiu ordono kiel "restigu nur unu fenestron -- la fenestron
en kiu mi jam estas.")

Ne estas nepra¼o havi la saman bufron en ambaý fenestroj.  Se vi uzas
"C-x C-f" por trovi dosieron en unu fenestro, la alia fenestro ne
þanøiøas.  Vi povas trovi dosieron sendepende en æiu fenestro.

Jen alia maniero uzi du fenestrojn por montri du malsamajn aferojn:

>> Tajpu "C-x 4 C-f", kaj sekve la nomon de unu el viaj dosieroj.
   Finu per <Return>.  Rimarku ke la elektita dosiero aperas en la
   malsupra fenestro.  Ankaý la kursoro iras tien.

>> Tajpu "C-x o" por retroiri en la supran fenestron, kaj "C-x 1" por
   forigi la malsupran fenestron.


* REKURSIAJ REDAKTAJ NIVELOJ
----------------------------

Iam vi eniros ion nomatan "rekursia redakta nivelo".  Tio estas
indikata per ortaj krampoj en la reøimlinio, æirkaý la rondaj krampoj
de la nomo de la æefreøimo.  Ekzemple, vi eble vidos [(Fundamental)]
anstataý (Fundamental).

Por eliri el la rekursia redakta nivelo, tajpu Esc Esc Esc.  Tio estas
universala "elira" ordono.  Vi ankaý povas uzi øin por forigi kromajn
fenestrojn, aý por eliri el la bufreto.

>> Tajpu "M-x" por eniri la bufreton; kaj poste tajpu "Esc Esc Esc"
   por eliri.

Oni ne povas uzi C-g por eliri el rekursia redakta nivelo.  Tiel estas
æar C-g estas uzata por aboli ordonojn kaj argumentojn INTERNE DE la
rekursia redakta nivelo.


* KIEL AKIRI PLUAN HELPON
-------------------------

En æi tiu lernilo ni penis provizi nur tiom da informo, kiom necesas
por ebligi al vi ekuzi Emakson.  Emakso disponigas tiom da ebloj, ke
oni ne povas prezenti æiom da ili æi tie.  Tamen, vi eble dezirus
lerni plu pri Emakso, æar øi havas multajn aliajn utilajn trajtojn.
Emakso provizas ordonojn por legi dokumenta¼on pri Emaksaj ordonoj.
Æiuj el tiuj æi "helpaj" ordonoj komenciøas per la signo C-h, kiu
estas nomata "la Help-signo".

Por uzi la Helpajn ordonojn, tajpu la signon C-h, kaj sekve signon
indikantan kian helpon vi deziras.  Se vi estas vere perdita, tajpu
C-h ?  kaj Emakso montros al vi la specojn de helpo kiujn øi povas
provizi.  Se vi tajpis C-h kaj decidas ke vi ne deziras helpon, simple
tajpu C-g por aboli øin.

(En iuj lokoj oni þanøas la signifon de la signo C-h.  Oni prefere ne
faru tion por æiuj uzantoj, do vi rajtas plendi al la sistemestro.
Dume, se C-h ne montras mesaøon pri helpo æe la fundo de la ekrano,
provu tajpi la F1-klavon aý "M-x help <Return>" anstataýe.)

La plej baza HELPA rimedo estas "C-h c".  Tajpu C-h, la signon c, kaj
ordonan signon aý sekvencon; sekve de tio Emakso montras koncizegan
priskribon pri la ordono.

>> Tajpu C-h c C-p.
   En la e¶a areo devas aperi proksimume tia mesaøo:

	C-p runs the command previous-line

Æi tio diras al vi la "nomon de la funkcio".  Funkciaj nomoj servas
æefe por agordi kaj etendi Emakson.  Sed æar funkciaj nomoj estas
elektitaj por indiki kion la ordono faras, ili ankaý servas kiel
koncizega priskribo -- sufiæa por rememorigi vin pri ordonoj kiujn vi
jam lernis.

Ankaý la plursignaj ordonoj, ekzemple "C-x C-s" kaj "<ESC>v", estas
egale eblaj post C-h c.

Por akiri pli da informo pri ordono, uzu C-h k anstataý C-h c.

>> Tajpu C-h k C-p.

Æi tio montras la plenan priskribon de la funkcio, aldone al øia nomo,
en Emaksa fenestro.  Fininte legi la eliga¼on, tajpu "C-x 1" por
forigi la helptekston.  Ne nepras fari tion tuj.  Vi povas redakti
konsultante la helptekston, kaj poste tajpi C-x 1.

Jen iom da aliaj utilaj elektoj por C-h:

   C-h f	Priskribu funkcion.  Vi tajpas la nomon de la funkcio.

>> Provu tajpi C-h f previous-line<Return>.
   Æi tio vidigas æiom da la informo kiun Emakso havas pri la funkcio
   efektiviganta la C-p ordonon.

   C-h a        Rilate al Ordono ("à propos").  Tajpu þlosilvorton kaj
		Emakso listigos æiujn el la ordonoj kies nomoj enhavas
		tiun þlosilvorton.  Vi povas alvoki tiajn ordonoj per
		META-x.  Por iom da ordonoj, Rilate al Ordono ankaý
		listigos unu- aý dusignan sekvencon alvokantan la
		saman ordonon.

>> Tajpu C-h a file<Return>.

Sekve de æi tio vi vidos en aparta fenestro liston da æiuj M-x ordonoj
enhavantaj "file" en sia nomo.  Vi vidos signajn ordonojn listigitaj
apud la respondaj ordonnomoj, ekzemple "C-x C-f" kaj "C-x C-w" apud
"find-file" kaj "write-file".

>> Tajpu C-M-v por rulumi la helpfenestron.  Faru æi tion kelkfoje.
>> Tajpu C-x 1 por forigi la helpfenestron.

   C-h i	Vidigu dialogan manlibron (t.n. "Info").  Æi tiu
		ordono transportos vin en specialan bufron, nomatan
		"*info*", kie vi povos legi instrukciojn pri la
		paka¼oj instalitaj en via sistemo.  Ekzemple, tajpu
		"m emacs <Return>" por legi la manlibron pri Emakso.
		Se vi neniam antaýe uzis Info, tajpu "?", kaj Emakso
		gvidos vin tra la prezento de la ebloj de la informa
		reøimo.  Finleginte æi tiun lernilon, uzu la
		Info-manlibron kiel vian æefan dokumenta¼on.


* KROMAJ FUNKCIOJ
-----------------

Pluajn informojn pri Emakso vi povas trovi foliumante ties manlibron,
æu paperan (libroforman) aý dialogan (en Info -- uzu la Help-menuon aý
tajpu "F10 h r").  Du funkcioj kiujn vi probable aparte aprezos estas
la kompletigo, þparanta tajpadon, kaj dired, faciliganta manipuladojn
dosierajn.

Kompletigo estas rimedo por eviti redundan tajpadon.  Ekzemple, se vi
volas transiri en la bufron *Messages*, sufiæas tajpi "C-x b *M<Tab>"
kaj Emakso kompletigos la bufronomon per tiom da signoj, kiom øi povos
determini surbaze de tio, kion vi jam tajpis.  La kompletigo estas
priskribita en la Info-manlibro pri Emakso en la nodo "Completion".

Dired ebligas al vi listigi dosierujon (kaj eventuale, ties
subdosierujojn), kaj moviøi en tiu listo vizitante, alinomante,
forigante kaj alimaniere manipulante la dosierojn.  Dired estas
priskribita en la Info-manlibro pri Emakso en la nodo "Dired".

La manlibro priskribas ankaý multajn aliajn aparta¼ojn de Emakso.


* FINO
------

Memoru, por definitive eliri el Emakso uzu C-x C-c.  Por eliri en la
þelon provizore, tiel ke vi povu reveni en Emakson poste, uzu C-z.

Æi tiu lernilo estas farita kun la intenco esti komprenebla por æiu
nova uzanto, do se vi trovis ion ajn malklara, ne restu kulpigante vin
mem -- plendu!  La adreso por la Esperanta Traduka Teamo estas
<translation-team-eo@lists.sourceforge.net>.


* KOPIADO
---------

Æi tiu lernilo devenas el longa vico da Emaksaj instruaj dosieroj ekde
la dosiero verkita de Stuart Cracraft por la originala Emakso.

Æi tiu versio de la lernilo, same kiel GNU Emakso, estas metita sub
kopirajton, kaj venas kun permeso por disdoni kopiojn se certaj
kondiæoj estas observataj:

   Copyright (C) 1985, 1999, 2001-2002, 2005, 2007-2012
     Free Software Foundation, Inc.

   Æi tiu dosiero estas parto de "GNU Emacs".
 
   "GNU Emacs" estas libera programverko; vi povas øin pludistribui
   kaj/aý modifi je la kondiæoj de la GNUa Øenerala Publika Permesilo,
   eldonita de "Free Software Foundation", laý la versio 3 de tiu
   Permesilo aý, se vi preferas, ajna posta versio.
 
   Ni distribuas æi tiun programon esperante ke øi estos utila, tamen
   SEN IA AJN GARANTIO, i.a. sen la implica garantio pri
   SURMERKATIGEBLO aý TAÝGECO POR IU KONKRETA CELO.  Pliajn detalojn
   vidu en la GNUa Øenerala Publika Permesilo.
 
   Ekzemplero de la GNUa Øenerala Publika Permesilo devas esti
   liverita al vi kun æi tiu programo; se vi øin ne ricevis, turnu vin
   al: Free Software Foundation, Inc., 51 Franklin Street, Fifth
   Floor, Boston, MA 02110-1301, USA.

Bonvole legu la dosieron COPYING kaj sekve donu kopiojn de GNU Emakso
al viaj amikoj.  Helpu ekstermi programaran obstrukcismon
("proprietigon") per uzado, verkado kaj kunhavigo de libera
programaro!
  
Æi tiun lernilon esperantigis D. Dale Gulledge; la tradukon reviziis
kaj kompletigis Sergio B. Pokrovskij.

--- end of TUTORIAL.eo ---

;;; Local Variables:
;;;   coding: latin-3
;;; End: