scom/belgeler/PardusAcilisSistemi.lyx

#LyX 1.4.1 created this file. For more info see http://www.lyx.org/
\lyxformat 245
\begin_document
\begin_header
\textclass article
\language turkish
\inputencoding auto
\fontscheme default
\graphics default
\paperfontsize default
\spacing single
\papersize default
\use_geometry false
\use_amsmath 1
\cite_engine basic
\use_bibtopic false
\paperorientation portrait
\secnumdepth 3
\tocdepth 3
\paragraph_separation skip
\defskip medskip
\quotes_language english
\papercolumns 1
\papersides 1
\paperpagestyle default
\tracking_changes false
\output_changes false
\end_header

\begin_body

\begin_layout Title
Pardus Açılış Sistemi
\end_layout

\begin_layout Standard
\begin_inset LatexCommand \tableofcontents{}

\end_inset


\newpage

\end_layout

\begin_layout Section
Giriş
\end_layout

\begin_layout Standard
İşletim sistemi çekirdeğinin çalışmaya başladığı andan, kullanıcının giriş
 yapabileceği ana kadar yapılan işlemler, açılış (init) sürecidir.
 Dosya sistemlerinin bağlanması, donanım sürücülerinin yüklenmesi, sistem
 servislerinin başlatılması ve grafik arabiriminin çalıştırılıp, giriş ekranının
 gösterilmesi bu sürecin kapsamındadır.
\end_layout

\begin_layout Standard
Bilgisayar kapatılacağı zaman, servislerin durdurulması, bağlanmış dosya
 sistemlerinin ayrılması da aynı sistem tarafından yürütülür.
\end_layout

\begin_layout Standard
Pardus 1.1 sürümü ile birlikte kabuk tabanlı klasik açılış sistemini terkedip,
 Müdür adıyla geliştirdiğimiz yeni bir sisteme geçtik.
 Bu belge, daha hızlı açılış sağlayan, Python diliyle yazıldığı için geliştirmes
i ve bakımı daha kolay olan bu yeni sistemin kullanımını anlatmaktadır.
\end_layout

\begin_layout Standard
Açılış süreci, temel kullanım ve ayarlar bölümleri kullanıcılara yönelik
 olup, temel kavramları ve özel durumlarda gerekebilecek bilgileri anlatmaktadır.
\end_layout

\begin_layout Standard
Paketleme bilgileri ve servis betikleri bölümleri, sistem yöneticilerine
 ve entegratörlere yönelik olup, pisi paketi yaparken, yada üçüncü parti
 bir programa pardus desteği verirken gerekli olan bilgileri vermektedir.
\end_layout

\begin_layout Standard
Teknik yapı bölümü, programcılara yönelik olup, incelemek ve geliştirmek
 isteyenlere müdürün bileşenlerini ve teknik ayrıntılarını anlatmaktadır.
\end_layout

\begin_layout Section
Açılış Süreci
\end_layout

\begin_layout Standard
Bilgisayar açılınca, anakart üzerindeki BIOS (Basic Input/Output System,
 Temel Giriş/Çıkış Sistemi) adı verilen yazılım çalışmaya başlar.
 Kendi iç denetleme ve donanım hazırlama sürecini tamamladıktan sonra, öntanımlı
 açılış aygıtından (bu bağlı bir harddisk, CD okuyucu, ya da USB disk olabilir),
 MBR (Master Boot Record, Ana Önyükleme Kaydı) adı verilen ve söz konusu
 kayıt ortamının en başında bulunan ufak önyükleyici yazılımı yükler ve
 çalıştırır.
\end_layout

\begin_layout Subsection*
Önyükleyici
\end_layout

\begin_layout Standard
Pardusun kurulumu sırasında, öntanımlı önyükleyici yazılımı Grub, kurulum
 yaptığınız diskin başına yerleştirilecek, ve diskte başka işletim sistemleri
 varsa, bunlar da Grub ayar dosyasına yazılacaktır.
 Böylece bilgisayarı açınca karşısınıza çıkacak Grub menüsünden hangi işletim
 sistemini açmak istediğinizi seçebilirsiniz.
\end_layout

\begin_layout Standard
Önyükleyici, BIOS yordamlarını kullanarak seçtiğiniz işletim sistemi çekirdeğini
 belleğe yükletir ve çalışmayı çekirdeğe devreder.
\end_layout

\begin_layout Standard
Linux çekirdeği, içereceği donanım sürücüleri seçilerek özelleştirilmiş
 biçimlerde derlenebilmektedir.
 Bu sürücüler çekirdeğin içine dahil edilebildiği gibi, gerektiği anda yüklenece
k modüller olarak da sistemde bulunabilirler.
 Kullanılmayan sürücüler çekirdeğin boyutunu ve bellek kullanımını arttırdıkları
 için, Pardusta donanım sürücülerini olabildiğince ayrı modüller halinde
 dağıtıyoruz.
 Bu şekilde, çalışan bir sistemde bir modülü çıkartıp, yeni sürümünü yükleyerek
 kolayca güncellemek de mümkün olmaktadır.
\end_layout

\begin_layout Standard
Önyükleyiciden çekirdeğe geçiş sırasında, depolama aygıtının sürücüsünü
 içermeyen bir çekirdek, önyükleyici, aygıtı BIOS aracılığıyla kullandığı
 için kolayca yüklenebilir, ama yönetimi BIOS'tan alınca bu aygıta erişemeyeceği
 için açılış sürecine devam edemez.
 Çok sayıda depolama aygıtının sürücülerini çekirdek içine koymak pratik
 olmadığı için, bu soruna çare olarak initrd (init ram disk, açılış bellek
 diski) denilen ikinci bir dosya, önyükleyici tarafından çekirdekle birlikte
 belleğe yüklenir.
 Bu dosya içinde, ufak bir dosya sistemi şeklinde, daha az yaygın olan depolama
 aygıtı sürücüleri bulunmaktadır.
 Çekirdek buradan gerekli sürücü varsa yükledikten sonra, bu dosyayı bellekten
 atar.
\end_layout

\begin_layout Subsection*
Çekirdek
\end_layout

\begin_layout Standard
Çekirdek donanım yönetimini ele alıp, hazırlıklarını tamamladıktan sonra,
 kök (root) dizin olarak belirtilen yerdeki dosya sistemini açarak, burada
 /sbin/init programını çalıştırır.
 Bu program temel süreç olarak, diğer süreçleri yönetir.
 Belli olaylar (açılış, kapatma komutu, güç yönetimi, vs) olduğunda ayar
 dosyasında belirtilen komutları çalıştırır.
\end_layout

\begin_layout Subsection*
Müdür
\end_layout

\begin_layout Standard
Müdürün ana kısmı olan /sbin/mudur.py komutu, açılış sırasında init tarafından
 çağrıldığında, aygıt yönetimi ve otomatik donanım tanıma (hotplug) için
 kullanılan udev servisini başlatır.
 Bu servis bilgisayara USB disk yada CD gibi bir şey taktığınızda, bu olayla
 ilgilenen programların otomatik çalıştırılması, takılan aygıta erişim için
 gereken /dev dizini altındaki dosyaların oluşturulması gibi işleri yapar.
 Müdür daha sonra depolama aygıtlarındaki dosya sistemlerini kontrol eder
 ve bağlar.
 Müdürün diğer bir parçası olan /sbin/muavin.py aracılığıyla, bilgisayarda
 hazır bulunan (coldplug) ve sürücüsü initrd içinde olmayan donanımların
 sürücülerini yükletir.
 Muavin yeni bir donanım takıldığında da udev tarafından çağrılmakta ve
 sürücü yükleme işini yapmaktadır.
 Müdür, sistem saatini donanım saatiyle senkronize ettikten ve temel ağ
 ayarlarını da yaptıktan sonra, Pardus'un sistem yapılandırma aracı olan
 Çomar'ı başlatır.
 En son olarak Çomar'a servisleri çalıştırması komutunu verir.
\end_layout

\begin_layout Standard
Kapanış sırasında çağrıldığında ise, önce Çomar'a servisleri durdurması
 komutunu verir.
 Sonra sistem saatini tekrar donanım saati ile senkronize eder.
 En son olarak bağlı dosya sistemlerini düzgün bir şekilde ayırarak, veri
 kaybı olmadan kapanmalarını sağlar.
 Müdür işini bitirdikten sonra init komutu bilgisayarı kapatması yada yeniden
 başlatması için gerekli komutu çekirdeğe verir.
\end_layout

\begin_layout Subsection*
Servisler
\end_layout

\begin_layout Standard
Arkaplanda çalışarak kullanıcıya yada diğer programlara bir takım hizmetler
 sunan yazılımlardır.
 Örneğin zemberek uygulamalara Türkçe yazım denetimi desteği sağlarken,
 DBus masaüstü uygulamalarının iletişimini, cups ise yazıcı desteğini sağlar.
 Uzaktan erişim sağlayan SSH gibi sunucu yazılımları da birer servis olarak
 çalışmakta ve yönetilebilmektedir.
\end_layout

\begin_layout Standard
Servisler başlatıldığında, KDM (KDE Desktop Manager, KDE Masaüstü Yöneticisi)
 servisi, görüntüye kullanıcı giriş ekranını getirir.
 Buradan kullanıcı ve parolası ile giriş yapıldığında da o kullanıcının
 masaüstü yüklenir ve çalışmaya başlar.
\end_layout

\begin_layout Section
Temel Kullanım
\end_layout

\begin_layout Standard
Açılış ve donanım tanıma sistemi büyük ölçüde otomatik çalışmaktadır.
\end_layout

\begin_layout Standard
Bilgisayarınızda hangi servislerin kurulu olduğunu görmek, bunların açılışta
 başlayıp başlamayacağını ayarlamak, servislerin çalışma durumunu denetlemek,
 gerektiğinde yeniden başlatmak gibi işler için, Pardus Yapılandırma Merkezi
 içinde Sistem Seçeneklerinde bulunan Servis Yöneticisi yazılımını kullanabilirs
iniz.
\end_layout

\begin_layout Standard
Komut satırından ve betiklerden servisleri yönetebilmek için /bin/service
 komutu da bulunmaktadır.
\end_layout

\begin_layout Standard
Kurulu servisleri ve durumlarını görmek için:
\end_layout

\begin_layout LyX-Code
service
\end_layout

\begin_layout Standard
komutunu parametresiz olarak veya list parametresi ile verebilirsiniz.
\end_layout

\begin_layout LyX-Code
service openssh start
\end_layout

\begin_layout LyX-Code
service openssh stop
\end_layout

\begin_layout LyX-Code
service openssh restart
\end_layout

\begin_layout Standard
komutları ilk parametre olarak verilen servisi başlatacak, durduracak, ve
 durdurup tekrar başlatacaktır.
\end_layout

\begin_layout LyX-Code
service openssh reload
\end_layout

\begin_layout Standard
komutu bazı servislerde, sunucunun durdurulmadan, ayar dosyalarını yükleyip
 kendisine çeki düzen vermesini sağlar.
 Her servis için geçerli değildir.
\end_layout

\begin_layout LyX-Code
service openssh on
\end_layout

\begin_layout LyX-Code
service openssh off
\end_layout

\begin_layout Standard
komutları ile aynı şekilde servisleri açıp kapayabilirsiniz.
 Bu şekilde açıp kapattığınız servisler start ve stop'tan farklı olarak,
 bir dahaki açılışta aynı durumda başlayacaklardır.
\end_layout

\begin_layout Subsection*
Çalışma Seviyeleri
\end_layout

\begin_layout Standard
Temel süreç görevini yürüten init komutu bir çalışma seviyesi (runlevel)
 kavramına sahiptir.
 Tarihsel olarak 0 ile 6 arasındaki bu çalışma seviyesi sistemi çeşitli
 durumlara getirmek için kullanılır.
 Bu seviyeler,
\end_layout

\begin_layout Description
0 Sistemi kapat
\end_layout

\begin_layout Description
1 Sistemi tek kullanıcılı moda geçir
\end_layout

\begin_layout Description
2-5 Kullanıcı tanımlı
\end_layout

\begin_layout Description
6 Sistemi yeniden başlat
\end_layout

\begin_layout Standard
Çalışma seviyesini değiştirmek için /sbin/telinit komutu kullanılabilir.
 Hangi seviyede ne yapılacağı /etc/inittab dosyasında belirlenir.
 Pardus'ta bu seviyeler kendilerine karşılık gelen parametre ile müdürü
 çağırmakta ve kullanıcı tanımlı seviyelerden yalnız bir tanesi normal çalışma
 seviyesi olarak kullanılmaktadır.
 Bu müdür parametreleri,
\end_layout

\begin_layout Description
sysinit Temel açılış işlemlerini yap
\end_layout

\begin_layout Description
boot Geri kalan açılış işlemlerini yap
\end_layout

\begin_layout Description
shutdown Kapanış işlemlerini yap (seviye 0)
\end_layout

\begin_layout Description
single Tek kullanıcılı moda geç (seviye 1)
\end_layout

\begin_layout Description
default Servisleri çalıştır (seviye 3)
\end_layout

\begin_layout Description
reboot Kapanış işlemlerini yap (seviye 6)
\end_layout

\begin_layout Standard
Burada ihtiyaç duyabileceğiniz bir seviye, telinit S yada telinit 1 komutuyla
 geçebileceğiniz tek kullanıcılı seviyedir.
 Bu seviyede müdür servisleri kapatır, ve yetkili (root) kullanıcı olarak
 giriş yaparak sistemi onarma gibi işleri yapabilirsiniz.
 Normal çalışmaya dönmek için telinit 3 komutunu verebilirsiniz.
\end_layout

\begin_layout Standard
Kapanış için basitçe reboot veya halt komutlarını kullanabilirsiniz, daha
 esnek kapanış işlemleri için shutdown komutuna bakın.
\end_layout

\begin_layout Subsection*
Kayıtlar
\end_layout

\begin_layout Standard
Sistem dili, klavye haritası ve yereli müdürde öntanımlı değerlere sahiptir,
 /etc/conf.d/mudur dosyasından ayarlanabilmektedir, ve mudur çekirdek parametresi
 ile de değiştirilebilmektedir.
 Müdür bu değerleri belirledikten sonra, kdm gibi programların aynı yerleri
 dolaşmadan kolayca alabilmesi için, /etc/mudur/ dizini içindeki keymap,
 language ve locale adlı dosyalara yazar.
\end_layout

\begin_layout Standard
Müdür, /var/log/mudur.log dosyasına karşılaştığı olayları kaydetmektedir.
 Örnek bir dosyadan bir kesit:
\end_layout

\begin_layout LyX-Code
Aug 26 13:55:08 (up 7.65) /sbin/mudur.py sysinit
\end_layout

\begin_layout LyX-Code
Aug 26 10:55:15 (up 14.44) /sbin/mudur.py boot
\end_layout

\begin_layout LyX-Code
Aug 26 10:55:16 (up 15.84) /sbin/mudur.py default
\end_layout

\begin_layout LyX-Code
Aug 26 15:58:42 (up 18221.40) /sbin/mudur.py shutdown
\end_layout

\begin_layout Standard
Satırlar, tarih (çalışma süresi) bilgi biçimindedir.
 Çalışma süresi çekirdek çalışmaya başladığı andan itibaren geçen saniye
 olarak hesaplanmaktadır.
 Açılış sırasında sistem saati donanım saati ile senkronize edilirken tarih
 kısmında saatte bir düzeltme olduğu için olayın zamanını daha doğru göstermek
 için konmuştur.
\end_layout

\begin_layout Standard
Örnekte, sekizinci saniyeye doğru müdür, temel açılış işlemleri için init
 tarafından çağrılmakta, onbeşinci saniyeye doğru geri kalan açılış işlemleri
 için çağrılmakta, ve onaltıncı saniyeye doğru ise servisleri çalıştırması
 için çağrılmaktadır.
 Yaklaşık beş saatlik bir çalışmanın sonunda ise kapanış işlemleri için
 devreye girmiştir.
\end_layout

\begin_layout Standard
Normal çalışmada yalnızca uyarı ve hata mesajları ile çağrılma durumları
 bu dosyaya yazılmaktadır.
 Eğer müdürün tüm çıktısının kaydedilmesini isterseniz, /etc/conf.d/mudur
 içinde bir debug=1 satırıyla, ya da önyükleyiciden vereceğiniz bir mudur=debug
 çekirdek parametresiyle bunu açabilirsiniz.
\end_layout

\begin_layout Subsection*
Diğer Komutlar
\end_layout

\begin_layout Subsubsection*
/sbin/muavin.py
\end_layout

\begin_layout Standard
Aygıt sürücülerini yükleyen muavin, --debug parametresiyle çağrıldığında
 bulduğu aygıtlar için hangi sürücüleri yükleyeceğini listeler.
 Donanım tanıma ile ilgili bir aksilik olduğunda, bilgi verici olabilir.
 Bu sürücüleri yüklemesini istiyorsanız ise --coldplug parametresini kullanabili
rsiniz.
\end_layout

\begin_layout Subsubsection*
/sbin/update-environment
\end_layout

\begin_layout Standard
Normal bir çalışmada ihtiyacınız olmayacak bu komutu, eğer elle bir program
 derlemişseniz kullanmanız gerekebilir.
\end_layout

\begin_layout Standard
Bazı programlar, sistemde ve kullanıcı oturumlarında ayarlanması gereken
 çevre değişkenlerine ihtiyaç duyarlar.
 Örneğin Java, JAVA_HOME adlı bir değişkende sistemdeki Java işleticisinin
 bulunduğu dizinin adının bulunmasını ister.
 QT gibi, kitaplıklarını /usr/lib gibi standart konumların dışında /usr/qt/3/lib
 gibi dizinlere koyan uygulamalar ise, yüklenecek kitaplıkların bulunabileceği
 yerleri gösteren LDPATH gibi çevre değişkenlerine kendi dizinlerini eklemek
 isterler.
\end_layout

\begin_layout Standard
Program paketlerinin kolayca bu değişkenlere değer atayabilmesi için, /etc/env.d
 dizini kullanılmaktadır.
 Bir pisi paketi buraya bir dosya koyduğunda, Çomar aracılığıyla çalıştırılan
 update-environment komutu, bu dosyaları okuyup sistem kabuğu için bir profil
 dosyası oluşturmakta, eğer kitaplık yolları değişmişse, /etc/ld.so.conf dosyasını
 yeni yolları içerecek şekilde değiştirmekte, ve /sbin/ldconfig komutunu
 çağırarak bu yeni dizinlerdeki kitaplıkların taranarak dinamik kitaplık
 yükleyicinin /etc/ld.so.cache dosyasında indekslenmesini sağlamaktadır.
\end_layout

\begin_layout Subsubsection*
/sbin/update-modules
\end_layout

\begin_layout Standard
Normal bir çalışmada ihtiyacınız olmayacak bu komutu, eğer elle bir çekirdek
 modülü derlemişseniz kullanmanız gerekebilir.
\end_layout

\begin_layout Standard
Çekirdek modülleri içeren pisi paketleri kurulduktan sonra, Çomar aracılığıyla
 çağrılan bu komut, /sbin/depmod komutunu çalıştırarak, çalışmakta olan
 çekirdek için, bu modüllerin hangi aygıtları desteklediklerini ve birbirlerine
 olan bağımlılıklarını gösteren modules.*map, modules.dep, modules.alias dosyaların
ı oluşturmaktadır.
 Her bir çekirdek için /lib/modules/2.6.16.24-49/ gibi dizinlerde bulunan bu
 dosyalar, muavin ve modprobe komutu tarafından kullanılmaktadır.
\end_layout

\begin_layout Standard
Ayrıca eğer paket /etc/modules.d/ dizini altına bir dosya yerleştirmişse,
 bu dosyalar taranarak, modüller için yükleme şekil ve parametrelerini gösteren
 /etc/modprobe.conf dosyası güncellenmektedir.
\end_layout

\begin_layout Section
Ayarlar
\end_layout

\begin_layout Subsection*
Önyükleyici Ayarları
\end_layout

\begin_layout Standard
Önyükleyicinin menüsündeki işletim sistemleri, ve çekirdeğin hangi seçeneklerle
 çalıştırılacağı, /boot/grub/grub.conf dosyasından ayarlanmaktadır.
 Grub programının belgelerinde bu ayarlarla ilgili detaylı bilgi alabilirsiniz.
 Bilgisayar açılırken, Grub menüsü çıktığında, açacağınız sistemin üzerindeyken
 e tuşuna basarak da, bu ayarları o açılışa mahsus olarak değiştirebilirsiniz.
\end_layout

\begin_layout Standard
İşletim sistemi girdilerindeki kernel satırları, yüklenecek Linux çekirdeğini
 ve parametrelerini belirtmektedir.
 Söz dizimi
\end_layout

\begin_layout LyX-Code
kernel (aygıt)/dosya prm1=değer prm2=değer1,değer2 prm3 ...
\end_layout

\begin_layout Standard
biçimindedir.
 İlk bilgi yüklenecek çekirdeğin bulunduğu depolama aygıtı ve çekirdeğin
 dosya adıdır.
 Daha sonra bu çekirdeğe verilen parametreler gelmektedir.
 Parametreler tek başına, bir değere sahip, yada birden fazla değerli olabilir.
\end_layout

\begin_layout Standard
Gerekebilecek bazı çekirdek parametreleri:
\end_layout

\begin_layout Description
quiet Öntanımlı gelen bu seçenek çekirdeğin donanımları tararken bulduğu
 teknik bilgileri ekrana basmasını önler, müdür çalışmadan önce oluşan bir
 donanım sorunu varsa, bu seçeneği kaldırarak daha fazla bilgi alabilirsiniz.
\end_layout

\begin_layout Description
splash Açılışta grafik logo gösterilmesini sağlar, metin ekranda açılış
 için, bu seçeneği ve console seçeceğini kaldırın.
\end_layout

\begin_layout Description
noacpi Standartlara uygun olmayan bazı BIOS'larda bu seçenekle çekirdeği
 çalıştırmak mümkün olmaktadır.
\end_layout

\begin_layout Description
mudur Bu seçenekle müdürün bazı ayarlarını değiştirebilirsiniz.
 Müdür ayarları bölümünde daha ayrıntılı anlatılmıştır.
\end_layout

\begin_layout Standard
Tüm çekirdek parametrelerini ve açıklamalarını, kernel-source paketini kurduktan
 sonra /usr/src/linux/Documentation/kernel-parameters.txt dosyası içinde
 bulabilirsiniz.
\end_layout

\begin_layout Subsection*
Müdür Ayarları
\end_layout

\begin_layout Standard
Müdür init tarafından çalıştırılmaktadır, genellikle değiştirmenize gerek
 olmayan init ayarları /etc/inittab dosyasında bulunmaktadır.
\end_layout

\begin_layout Standard
Müdürün kendi ayarları ise /etc/conf.d/mudur dosyasından ve önyükleyiciyle
 çekirdeğe verilen mudur parametresinden yapılabilmektedir.
 Çekirdekten verilen ayarlar dosyada yazanların yerine kullanılır.
\end_layout

\begin_layout Description
safe Bu seçenek verilirse, sorun yaratabilecek bazı donanım işlemleri yapılmayac
ak, servislerden ise yalnızca giriş ekranını çıkartan kdm ve bağlı olduğu
 servisler çalıştırılacaktır.
\end_layout

\begin_layout Description
language Açılışta ve giriş ekranında kullanılacak olan sistem dilini belirler.
 Öntanımlı değeri Türkçe'dir.
 Kurulum başka bir dilde yapılmışsa, ayar dosyasında bu dil seçilidir.
\end_layout

\begin_layout Description
keymap Eğer sistem dilinin öntanımlı klavye haritasını kullanmak istemiyorsanız,
 bu seçenekle başka bir harita belirleyebilirsiniz.
\end_layout

\begin_layout Description
clock Donanım saatiniz Greenwich Merkezi Zamanına (GMT) göre ayarlıysa bu
 değeri UTC yapın, eğer donanım saatiniz yerel zamana göre ayarlıysa da
 local yapın.
 Öntanımlı değeri yerele ayarlı saattir.
 Bu seçeneği yalnızca ayar dosyasından verebilirsiniz.
\end_layout

\begin_layout Description
tty_number Kullanmak istediğiniz metin ekran konsol sayısı öntanımlı altı
 değerinden farklıysa bu seçenekten belirtebilirsiniz.
 Bu seçeneği yalnızca ayar dosyasından verebilirsiniz.
\end_layout

\begin_layout Description
debug Bu seçenek verilirse müdür tüm çıktılarını /var/log/mudur.log dosyasına
 yazacak, hata düzeltme bilgileri sağlayacaktır.
\end_layout

\begin_layout Standard
Bazı örnekler:
\end_layout

\begin_layout LyX-Code
mudur=safe,debug
\end_layout

\begin_layout LyX-Code
mudur=language:tr,keymap:trf
\end_layout

\begin_layout Subsection*
Donanım Ayarları
\end_layout

\begin_layout Standard
Açılışta otomatik olarak yüklenemeyen, ya da ne olursa olsun yüklenmesini
 istediğiniz çekirdek modüllerini /etc/modules.autoload.d dizini içindeki
 kernel-x.y.z biçimindeki dosyalara her satıra bir modül ismi biçiminde yazabilirs
iniz.
 Bu dosyalara bakılırken, mesela 2.6.16.24 çekirdeği çalışıyorsa sırasıyla
 varsa kernel-2.6.16 ve kernel-2.6 dosyalarına bakılacaktır.
\end_layout

\begin_layout Standard
Aynı şekilde, eğer otomatik yüklenmesi sorunlara yol açan modüller varsa,
 /etc/hotplug/blacklist dosyasına, ya da /etc/hotplug/blacklist.d/ dizini
 içindeki herhangi bir dosyaya, gene bir satıra bir modül ismi gelecek şekilde
 yazabilirsiniz.
\end_layout

\begin_layout Standard
Modüllere özel parametreler vermek için /etc/modules.d içinde bir dosya oluşturup
, modprobe.conf belgesinde anlatılan söz dizimi ile alias, install, options
 gibi komutları verebilirsiniz.
 Müdürün bir parçası olan update-modules komutu bu dosyaları dolaşıp bir
 /etc/modprobe.conf dosyası oluşturmaktadır.
 Komutlarınızı bu dosyaya direk yazmayın, yeni bir modül paketi yada çekirdek
 kurulduğunda otomatik olarak üstüne yazılacaktır.
\end_layout

\begin_layout Standard
Bir donanım takıldığında, bununla ilgili bir ayar yapmak, isim vermek, özel
 bir program çalıştırmak gibi şeyler yapmak için, /etc/udev/rules.d/ dizinine
 bir kural dosyası koymanız yeterlidir.
 Buraya ismi .rules sonekiyle biten yeni bir dosya konduğunda otomatik olarak
 devreye girmektedir.
 Kural dosyasının söz dizimi için udev belgelerine bakın.
\end_layout

\begin_layout Standard
Müdür açılış sırasında bazı harddisk parametrelerini ayarlayabilmektedir.
 Bu tür bir ihtiyacınız varsa /etc/conf.d/hdparm dosyasında istediğiniz disklere
 istediğiniz parametreleri verebilirsiniz.
 Parametrelerin neler olduğunu öğrenmek için hdparm komutunun belgesine
 bakın.
 Bazı parametreler sorunlara yol açabileceğinden dikkatli olmanız tavsiye
 edilir.
 Dosyanın söz dizimi, aygıt adı = 
\begin_inset Quotes eld
\end_inset

parametreler
\begin_inset Quotes erd
\end_inset

 biçiminde satırlardan oluşmaktadır.
 Aygıt adı /dev/ dizini altındaki herhangi bir harddisk aygıtı yada bağlı
 bulunan tüm diskler için all olabilir.
\end_layout

\begin_layout Subsection*
Diğer Ayarlar
\end_layout

\begin_layout Standard
Çekirdeğin kapatılınca kaybolan ve /proc/sys dosya sistemi aracılığıyla
 yapılan ayarları için, /etc/sysctl.conf dosyasını kullanabilirsiniz.
 Örneğin ağ ayarlarından tüm makinelere gönderilen pinglere cevap vermeyi
 kapatmak için:
\end_layout

\begin_layout LyX-Code
net.ipv4.icmp_echo_ignore_broadcasts = 1
\end_layout

\begin_layout Standard
gibi bir satır ekleyebilirsiniz.
 Açılışta bu dosya okunurken, /proc/sys/net/ipv4/ dizinindeki icmp_echo_ignore_b
roadcasts dosyasına 1 değeri yazılarak çekirdeğin bu özelliği çalıştırılacaktır.
 Daha fazla bilgi için sysctl komutuna ve çekirdek belgelerine bakabilirsiniz.
\end_layout

\begin_layout Standard
Servislerin ayar dosyaları da genellikle /etc/conf.d/ dizini içinde durmaktadır.
\end_layout

\begin_layout Standard
Bunlardan önemli bir tanesi local.start ve local.stop dosyalarıdır.
 İlki açılışta, ikincisi ise kapanışta çalıştırılan birer kabuk betiğidir.
 Pardus tarafından kullanılmayan ve tamamen kullanıcılara ait olan bu dosyaların
 içine, İhtiyaç halinde kendi özel komutlarınızı koyabilirsiniz.
\end_layout

\begin_layout Section
Paketleme Bilgileri
\end_layout

\begin_layout Standard
Pisi paketi yaparken, paketlediğiniz programı açılış sistemine entegre etmenizi
 gerektiren çeşitli durumlarla karşılaşabilirsiniz.
\end_layout

\begin_layout Subsection*
Çekirdek Modülü Paketleri
\end_layout

\begin_layout Standard
Çekirdek modülleri içeren bir paket yaparken, paketinize /lib/modules/2.6.xx.xx/
 dizininin hemen altındaki modules.* dosyalarını almamalısınız.
 Aksi takdirde dosya çakışmaları ortaya çıkabilir.
 Modül paketleri kurulurken bu dosyalar sistemdeki modüller taranarak update-mod
ules komutu tarafından düzgün bir şekilde oluşturulacaktır.
\end_layout

\begin_layout Standard
Eğer modülün inşası sırasında bu dosyalar paket kurulum dizinde oluşuyorsa,
 actions.py içinde basitçe
\end_layout

\begin_layout LyX-Code
pisitools.remove("/lib/modules/*/modules.*")
\end_layout

\begin_layout Standard
ile silebilirsiniz.
\end_layout

\begin_layout Standard
Eğer bir modülün her açılışta mutlaka yüklenmesini istiyorsanız, Çomar System.Pac
kage betiğinizde, ihtiyacınıza göre /etc/modules.autoload.d/ dizini içinde
 kernel-2.x yada kernel-2.x.y dosyasının sonuna bir satır olarak ekletebilirsiniz.
 Dosyada daha önce zaten böyle bir satır olup olmadığını da kontrol edin!
\end_layout

\begin_layout Standard
Bir modülün donanım varsa bile otomatik yüklenmesinin önüne geçmek gerekiyorsa
 ise, /etc/hotplug/blacklist.d/ dizini içine kendi paket adınızda bir dosyaya
 modül adlarını satır satır yazıp koymalısınız.
\end_layout

\begin_layout Standard
Modüllerinizin parametreleri, gene paket adınızı taşıyan bir dosyada, /etc/modul
es.d/ dizinine koymalısınız.
 Kurulumda update-modules, gene otomatik olarak /etc/modprobe.conf dosyasını
 güncelleyecektir.
\end_layout

\begin_layout Subsection*
Donanımla İlgili Paketler
\end_layout

\begin_layout Standard
Donanım takılma olaylarını yakalamak ve bunun üzerine bir şeyler yapmak
 için udev sistemini kullanın.
 Hazırlayacağınız kural dosyasını /etc/udev/rules.d/ dizinine koymanız yeterli
 olacaktır.
\end_layout

\begin_layout Subsection*
Servis Paketleri
\end_layout

\begin_layout Standard
Eğer arkaplanda çalışıp hizmet verecek bir program paketliyorsanız, ya da
 açılış sırasında çalıştırmanız gereken komutlar varsa, bir Çomar System.Service
 betiği yazıp paketinize eklemeniz gerekmektedir.
 Bu betikle ilgili bilgiler bir sonraki bölümde anlatılmıştır.
\end_layout

\begin_layout Subsection*
Çevre Değişkenleri
\end_layout

\begin_layout Standard
Çevre değişkenlerinizi kabuğa vermek ve kitaplık, komut gibi yollara eklemeler
 yapmak istiyorsanız, /etc/env.d/ dizinine,
\end_layout

\begin_layout LyX-Code
LALA=
\begin_inset Quotes erd
\end_inset

deneme
\begin_inset Quotes erd
\end_inset


\end_layout

\begin_layout LyX-Code
LDPATH=
\begin_inset Quotes erd
\end_inset

/usr/lala/lib
\begin_inset Quotes erd
\end_inset


\end_layout

\begin_layout Standard
biçiminde satırlardan oluşan bir dosya koymanız yeterlidir.
 Değişkenlerinizin önceliğini belirlemek için dosya adını XX, 00 ile 99
 arasında bir sayı olacak şekilde XXpaketadı biçiminde verin.
 Bu dosyalar işlenirken küçük sayıdan büyüğe gidilmekte, ve sonra gelen
 değer öncekinin üstüne yazılmaktadır.
 Fakat yol belirten PATH, LDPATH, MANPATH, vb değişkenlerde farklı bir mantık
 izlenmekte, bu değişkenler birbirlerine : işareti ile eklenmektedir.
\end_layout

\begin_layout Section
Servis Betikleri
\end_layout

\begin_layout Subsection*
Çomar System.Service Sınıfı
\end_layout

\begin_layout Standard
Müdür için yazılmış servis betikleri Çomar'da bu sınıfa kayıt olurlar ve
 aşağıdaki metotları sağlarlar:
\end_layout

\begin_layout Subsubsection*
System.Service.info
\end_layout

\begin_layout Standard
Servis hakkında bilgi döndürür.
 İlk satır servisin tipi, ikinci satır durumu, son satır da yerelleştirilmiş
 olarak servisin adını verir.
\end_layout

\begin_layout Standard
Üç tip servis vardır:
\end_layout

\begin_layout Description
server Apache, OpenSSH, Postfix gibi dış bilgisayarlara hizmet veren web,
 kabuk, eposta sunucu gibi servislerin başlatma betikleri.
\end_layout

\begin_layout Description
local Pardus masaüstünün çalışabilmesi için yerel programlara hizmet veren
 DBus, HAL, Zemberek gibi servislerin başlatma betikleri.
\end_layout

\begin_layout Description
script Bir servis başlatmayan, yalnızca açılışta belli işlemleri yerine
 getiren betikler.
\end_layout

\begin_layout Standard
Bir servis dört durumda olabilir:
\end_layout

\begin_layout Description
on Servis sürekli olarak açıktır ve şu anda çalışmaktadır.
\end_layout

\begin_layout Description
started Servis kapalıdır ama kullanıcı tarafından çalıştırılmıştır.
\end_layout

\begin_layout Description
stopped Servis açıktır ama bir sebepten dolayı durdurulmuş yada çalışamamıştır.
\end_layout

\begin_layout Description
off Servis kapalıdır.
\end_layout

\begin_layout Standard
Servis tipi ve adı, kullanıcı arayüzlerinde göstermek için tasarlanmıştır.
\end_layout

\begin_layout Subsubsection*
System.Service.start
\end_layout

\begin_layout Standard
Servisi başlatır.
\end_layout

\begin_layout Subsubsection*
System.Service.stop
\end_layout

\begin_layout Standard
Servisi durdurur.
\end_layout

\begin_layout Subsubsection*
System.Service.reload
\end_layout

\begin_layout Standard
Eğer servis destekliyorsa durdurmadan ayarlarını tekrar yükleyip güncellemesini
 sağlar.
\end_layout

\begin_layout Subsubsection*
System.Service.setState (state)
\end_layout

\begin_layout Standard
Servisin durumunu değiştirir.
 Eğer state parametresi "on" verilirse, servis çalıştırılır ve sürekli olarak
 açık konuma getirilir.
 Böylece bilgisayarı yeniden başlattığınızda servis otomatik olarak açılacaktır.
 State "off" verilerek servis kapatılıp çalışmayacak şekilde ayarlanır.
\end_layout

\begin_layout Subsubsection*
System.Service.ready
\end_layout

\begin_layout Standard
Servis eğer "on" olarak ayarlanmışsa, start metodunu çağırarak başlatır.
 Müdür açılış sırasında tüm servislere bu çağrıyı yaparak servisleri başlatmakta
dır.
\end_layout

\begin_layout Subsubsection*
System.Service.changed
\end_layout

\begin_layout Standard
Bu uyarı bir servisin durumu değiştiğinde gönderilir.
 Parametre olarak "started" ve "stopped" değerlerini verir.
\end_layout

\begin_layout Subsection*
Çomar comar.service Modülü
\end_layout

\begin_layout Standard
Servis betiklerinde sık kullanılan fonksiyonlar comar-api paketi ile gelen
 bu Python modülünde sağlanmıştır.
\end_layout

\begin_layout Standard
Betiklerde:
\end_layout

\begin_layout LyX-Code
from comar.service import *
\end_layout

\begin_layout Standard
şeklinde kullandığınızda info, setState, ready metotları sizin için tanımlanmış
 olacaktır.
 Böylece yalnızca start ve stop metotları ile bir servis betiği yazabilirsiniz.
 Bu hazır fonksiyonlar, betik tipi ve adı bilgisini betiğinizin içinde tanımlaya
cağınız serviceType ve serviceDesc değişkenlerinden alacaktır.
\end_layout

\begin_layout Standard
Eğer servisinizin çalışıp çalışmadığına göre True/False döndüren bir status
 fonksiyonu yazarsanız, bu da servisinizin durumunu info çağrısında raporlarken
 kullanılacaktır.
\end_layout

\begin_layout Standard
Bu modülü import ettiğiniz halde, bu fonksiyonları kendiniz de tanımlayabilirsin
iz, bu durumda betiğiniz içindekiler çalışacaktır.
\end_layout

\begin_layout Standard
Modülde ayrıca şu yardımcı fonksiyonlar bulunmaktadır:
\end_layout

\begin_layout Subsubsection*
run()
\end_layout

\begin_layout Standard
Parametre olarak verilen komutu yeni bir kabuk açmadan çalıştırır.
 Komutun dönüş değerini döndürür.
\end_layout

\begin_layout Standard
Örnek:
\end_layout

\begin_layout LyX-Code
run("/sbin/start-stop-daemon --start --quiet --exec /usr/sbin/cpufreqd")
\end_layout

\begin_layout Subsubsection*
checkDaemon()
\end_layout

\begin_layout Standard
Verilen pid dosyasının gösterdiği servisin çalışıp çalışmadığına bakar.
\end_layout

\begin_layout Standard
Örnek:
\end_layout

\begin_layout LyX-Code
def status():
\end_layout

\begin_layout LyX-Code
    return checkDaemon("/var/run/kdm.pid")
\end_layout

\begin_layout Subsubsection*
waitBus()
\end_layout

\begin_layout Standard
Dosya adı verilen unix sokete bağlanılabiliyorsa True aksi halde False değerini
 döndürür.
 Bir servisin başlatılması ile istemcileri dinlemeye başlaması arasında
 bir süre geçiyorsa bu komutla bekleyebilirsiniz.
\end_layout

\begin_layout Standard
Opsiyonel timeout parametresi ile maksimum bekleme süresini (öntanımlı 5
 saniye), yine opsiyonel wait parametresi ile de deneme aralıklarını (öntanımlı
 0.1 saniye) ayarlayabilirsiniz.
 Eğer stream değil de datagram tipinde bir sokete bağlanmanız gerekiyorsa
 False değerli bir stream parametresi vermelisiniz.
\end_layout

\begin_layout Standard
Örnek (kütük servisi hazır mı?):
\end_layout

\begin_layout LyX-Code
waitBus("/dev/log", stream=False)
\end_layout

\begin_layout Standard
Örnek (dbus servisi hazır mı?):
\end_layout

\begin_layout LyX-Code
waitBus("/var/lib/dbus/system_bus_socket")
\end_layout

\begin_layout Subsubsection*
loadEnvironment()
\end_layout

\begin_layout Standard
Çevre değişkenlerini /etc/profile.env dosyasından okuyup çalışan süreç için
 geçerli kılar.
 Böylece buradaki değişkenleri kullanan servisleri, ayrı bir kabuk başlatmadan
 çalıştırabilirsiniz.
\end_layout

\begin_layout Subsubsection*
config
\end_layout

\begin_layout Standard
Bu bir Python sözlük değişkeni olup, /etc/conf.d/betikpaketadı dosyasındaki
 isim=değer biçimindeki ayarları içerir.
 Eğer kullandığınız ayar dosyası adı betiğinizin paket adından farklıysa
 serviceConf değişkenine dosya adını verebilirsiniz (gene /etc/conf.d/ içinde
 bir dosya olmak üzere).
\end_layout

\begin_layout Section
Teknik Yapı
\end_layout

\begin_layout Standard
Pardus açılış sisteminde, olabildiğince modern bir yapı kullanıyoruz.
 Aygıt dosyası oluşturma, donanım tanıma programlarını tetikleme işleri
 tamamen udev tarafından yapılmakta, çekirdek ile udev arasında eski hotplug
 sistemi yerine netlink soket bağlantısı kullanılmakta, donanıma ait modülün
 bulunması sysfs dosya sisteminden gelen üretici/ürün gibi bilgilerle, kurulu
 olan modüllerin desteklediklerinin listesi karşılaştırılarak dinamik olarak
 yapılmakta, açılış sistemi ve servis betikleri yüksek seviyeli Python diliyle
 yazılmakta.
\end_layout

\begin_layout Subsection*
Temel yaklaşımımız
\end_layout

\begin_layout Itemize
Donanım tanıma dinamik olmalı, kurulu sistem donanımda değişiklikler olduğunda,
 yeniden elle ayar istemeden, çalışmaya devam edebilmelidir,
\end_layout

\begin_layout Itemize
Programların sistemle entegrasyonu kolay ve problemsiz olmalıdır,
\end_layout

\begin_layout Itemize
Açılıştaki erken bir sorun sistemi kurtarmayı çok zorlaştırmakta olduğu
 için, temel işlemler çok sağlam olmalı, bir hata çıktığında bunu düzeltmek
 için çaba göstermeli, daha güvenli açılış seçenekleri sağlamalıdır,
\end_layout

\begin_layout Itemize
Sistem esnek olmakla birlikte, yeterli performansı da sağlamalıdır.
\end_layout

\begin_layout Subsection*
Tasarım Kararları
\end_layout

\begin_layout Description
Python Nedeni çok açık.
 Kabuk, awk, perl, sed betiklerinden oluşan çorba yerine, bakımı ve okuması
 kolay, ihtiyacımız olan karakter dizisi (string) ve liste, sözlük gibi
 veritiplerini çok güçlü bir şekilde destekleyen, fonksiyonel ve nesne tabanlı,
 hızlı ve temiz program geliştirilebilen bir dil seçtik.
 Kod büyüklüğü büyük ölçüde kısalırken, özelliklerimiz ve hızımız arttı.
\end_layout

\begin_layout Description
Disk\InsetSpace ~
hızı Harddisklerin oldukça yüksek olan okuma hızı, harddiskin okuyucu
 kafasının gereksiz dolaşımıyla büyük ölçüde düşüyor.
 Bu aşırı dolaşımın sebepleri arasında dosya sisteminin fragmentasyonu,
 çok sayıda dosyaya erişim, okuma/yazma işlemlerinin farklı dosyalar üzerinde
 içiçe yapılmaları, okuma işleminin tek seferde değil, ara ara parçalar
 halinde yapılması var.
 Bunu önlemek için, müdürün ana kısmını tek bir dosya (mudur.py) olarak tuttuk,
 dışardan çağırdığımız programları tam yolları ile (/sbin/mount şeklinde)
 çağırdık, Python yorumlayıcısının bir defada yüklenince birçok modülü (os,
 sys, string, time, glob, vb) sağlıyor olmasının avantajını kullandık, kabuğun
 zayıflığı nedeniyle çok kullanılmak zorunda kalınmış geçici dosyalardan
 kaçındık.
\end_layout

\begin_layout Description
Çomar Klasik /etc/init.d/ altındaki kabuk betikleri yerine Python ile yazılmış
 Çomar betikleri kullanmayı seçtik.
 Dezavantajı servis betiklerinin yeniden yazılmasının gerekmesi.
 Dağıtımda servis betiği gerektiren uygulama sayısının %5 altında olması
 ve bu betikleri yazmanın, Python gibi kolay bir dille birer start ve stop
 metodu yazmaktan ibaret olması, ve Pisi paketçilerinin zaten Python ile
 çalışıyor olması, bu dezavantajı önemsiz kılıyor.
 Hazır Çomar yapısını kullanmak, servisleri yöneten araçlar yapmayı, ve
 servis yönetimi yetkilerini kullanıcılara dağıtabilmeyi çok kolaylaştırmakta.
\end_layout

\begin_layout Description
init Başka açılış sistemi denemelerinin (initng, depinit, vs) tersine, temel
 süreci değiştirmekten kaçındık.
 Bu süreç kendi işini çok iyi yapıyor ve yılların sağlamlığına sahip.
 Paralelliği temel açılış bitmeden zaten başlatamıyoruz, şu anda Çomar ile
 servisleri paralel çalıştırıyoruz, müdür de init tarafından çalıştırılıyor.
\end_layout

\begin_layout Description
sleep En çok kaçındığımız komut.
 Kafadan bir süre uyuyup, beklediğimiz olayın tamamlandığını varsaymak yerine,
 o olayın gerçekten olup olmadığını kontrol ediyoruz.
 Mesela syslogd başlattıktan sonra, işlemlere devam etmeden bir saniye beklemek
 yerine, /dev/log soketinin açılmasını bekliyoruz, böylece süreçlerimiz
 hem daha sağlam, hem de daha hızlı oluyor.
\end_layout

\begin_layout Description
udev Hemen hemen tüm dağıtımlar tarafından kullanılıyor.
 Klasik diskte tutulan sabit /dev dizinine ve bir süre çekirdeğe dahil olup
 sonra atılan devfs sistemine göre, çok temiz ve esnek.
\end_layout

\begin_layout Description
muavin Donanım tanıma sırasında udev ile modprobe arasında bizim muavin
 programımız bulunuyor.
 Çekirdekten gelen MODALIAS değerini direk modprobe etmemekteki amacımız,
 araya daha esnek bir kontrol sokabilmek.
 MODALIAS, özellikle ISAPNP gibi veri yollarında henüz başarılı değil.
 Muavin ayrıca, CPU frekans modülleri gibi, daha sezgisel metotlarla bulunan
 modüllerle de ilgileniyor.
\end_layout

\begin_layout Section
Belge Geçmişi
\end_layout

\begin_layout Itemize
İlk sürüm (2006-08-25), Gürer Özen
\end_layout

\end_body
\end_document